صحت‌سنجی دیدگاه‌های کارن بائر در تحلیل سنت تفسیری مسلمانان سده‌های میانی تا مدرن در تفسیر آیات ناظر بر سلسله‌مراتب جنسیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا(س)

2 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران

3 گروه علوم و قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

«سلسله‌مراتب جنسیتی» به معنای ترسیم برتری برای یکی از دو جنس زن یا مرد است. وجود سلسله‌مراتب جنستی در قرآن و نحوه تعامل مفسران با آیاتی که مضمون «سلسله‌مراتب جنسیتی» را در بر دارند، همواره محل بحث مفسران بوده است. کارن بائر، اندیشمند زن غیرمسلمانی است که در کتاب سلسله‌مراتب جنسیتی در قرآن: تفاسیر کهن، پاسخ‌های نو، با تمرکز بر سه مبحث «شهادت، خلقت، و ازدواج»، با اتخاذ «رویکردی درزمانی»[1] به بررسی تحلیلیِ سنت تفسیری مسلمانانِ سده‌های میانی تا مدرن، در تفسیر آیات ناظر بر «سلسله‌مراتب جنسیتی» پرداخته است. بائر مفسران را به دو دستۀ سده‌های میانی (قرن 2 تا 12 هجری) و مدرن (اواسط قرن 13 تا کنون) تقسیم کرده است. وی معتقد است که عالمان سده‌های میانی، سلسله‌مراتب جنسیتی در قرآن را امری بدیهی تلقی کرده‌اند؛ اما عالمان مدرن به بازتفسیر این‌گونه آیات پرداخته‌اند. به نظر بائر، عالمان پیشامدرن معتقد بودند که قرآن در ذات خود معنادار است؛ برخلاف عالمان پسامدرن که متن را خالی از معنا و نیازمند تفسیر می‌دانند. بائر دخالت دادن دستاوردهای تجربی در علوم تفسیر را ویژه مفسران مدرن می‌داند؛ همچنان که کاربرد استدلال‌های عقلی در تفاسیر مدرن پررنگ‌تر است. عالمان مدرن برخلاف مفسران سده‌های میانی، به مباحث اجتماعی عصر خود، مثل حقوق زن، نظر ویژه‌ای داشته‌اند. قرآن کریم، احادیث پیامبر، و مکتب فقهی مفسر، منابع ثابتی هستند که مفسران در تفسیر از آن‌ها استفاده می‌کردند؛ اما برخی از منابع در دوره‌های مختلف، از جایگاهی ویژه برخوردار بود. برای مثال، تفاسیر متقدم به مراجع اولیه، تفاسیر کلاسیک به احادیث پیامبر‹ ، و تفاسیر مدرن به استدلال‌های عقلی و نظریه‌های علمی اعتبار بیشتری می‌بخشیدند.
[1]. Diachronic.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Validation of Karen Bauer’s Views in the Analysis of the Tafsīr (Arabic: تفسیر, Quranic Exegesis) Tradition of Muslims of the Middle to Modern Centuries in the Tafsīr of Verses Regarding the Gender Hierarchy

نویسندگان [English]

  • Parisa Askarsemnani 1
  • Bibi Sadat Razi Behabadi 2
  • Nosrat Nilsaz 3
1 PhD student in Quran & Hadith Sciences, Alzahra University
2 Associate professor, Dept. of Quran & Hadith Sciences, Alzahra University
3 Associate professor, Dept. of Quran & Hadith Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

“Gender hierarchy” means depicting superiority for one of the two sexes, female or male. The existence of gender hierarchy in the Noble Quran and the way of the mufassirūn (Arabic: مفسِّرون, an author of a tafsīr) interacting with verses that contain the content of “gender hierarchy” has always been a topic of discussion among mufassirūn. Karen Bauer is a non-Muslim thinker who, in her book “Gender Hierarchy in the Qurʾān: Medieval Interpretations, Modern Responses” focuses on three topics of “legal testimony,” “marriage,” and “human creation,” by taking a “diachrony approach,” has analyzed the tafsīr (Arabic: تفسیر, Quranic Exegesis) tradition of Muslims of the middle to modern centuries in the tafsīr of verses regarding the gender hierarchy. Bauer has divided mufassirūn into two categories: Middle (second to twelfth century) and modern (mid-thirteenth century to the present). She believes that medieval scholars have considered the gender hierarchy in the Noble Quran as an obvious fact, but modern scholars have reviewed such verses. In Bauer’s view, early modern scholars believed that the Noble Quran was meaningful in its essence, unlike postmodern scholars who consider the text to be meaningless and in need of tafsīr. Bauer considers the involvement of empirical achievements in the studies of tafsīr to be exclusively for modern mufassirūn, as well as the application of rational reasoning in modern interpretations is more prominent. Modern scholars, unlike those of the middle centuries, have had a special view on social issues of their time, such as women’s rights. The Holy Quran, the Prophet’s aḥādīth and the jurisprudential school of the tafsīr of mufassirūn are constant sources that mufassirūn used in the tafsīr, but some sources had a special place in different periods, for example, earlier tafāsīr gave more credibility to early references, classical tafāsīr to the Prophet’s aḥādīth, and modern tafāsīr gave more credibility to rational arguments (reasoning) and scientific theories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gender hierarchy
  • Diachrony approach
  • Tafsīr (Arabic: تفسیر
  • Quranic exegesis) tradition of Muslims
  • Karen Bauer
  • Holy Quran

مراجع

  1. بابایی، علی‌اکبر، غلامعلی عزیزی‌کیا، مجتبی روحانی راد، روش‌شناسی تفسیر قرآن، زیر نظر محمود رجبی، تهران ـ قم، سمت ـ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1379 ش.
  2. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، 1378 ش.
  3. جوادی آملی، عبداللّٰه، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، اسراء، 1389 ش.
  4. حاجی‌ابوالقاسم دولابی، محمد، فراعصری بودن قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1397 ش.
  5. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1416 ق.
  6. حسین‌پور، پریوش، سعید عباسی‌نیا، و سیدحسام‌الدین حسینی، «مختصات تفسیر عصری در تفاسیر ترتیبی معاصر»، دوفصلنامه آموزه‌های قرآنی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال هجدهم، شماره 33، بهار و تابستان 1400 ش.
  7. حسین‌زاده، محمد، مبانی معرفت دینی، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1393 ش.
  8. خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید با رویکرد اسلامی، قم، معارف، 1388 ش.
  9. رضایی اصفهانی، محمدعلی، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، اسوه، 1383 ش.
  10. رضایی اصفهانی، محمدعلی، منطق تفسیر قرآن (2) (روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن)، قم، جامعة المصطفی العالمیه، دفتر برنامه‌ریزی و فناوری آموزشی، 1387 ش.
  11. سعیدی روشن، محمدباقر، «منطق تفسیر قرآن»، در: آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، ج1، زیر نظر محمد اسعدی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1399 ش.
  12. سوادی، محمدعلی، «عقل و نقل از منظر آیت‌اللّٰه جوادی آملی»، دوفصلنامه پژوهش‌نامه علم و دین (پژوهش‌های علم و دین)، سال سوم، شماره 2، پاییز و زمستان 1391 ش.
  13. شاکر، محمدکاظم، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382 ش.
  14. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، بیروت، مٶسسة الاعلمی، 1394 ق.
  15. طیب‌حسینی، محمود، علی‌محمد حکیمیان، محمدحسن شیرزاد، و محمدحسین شیرزاد، «کاهش ارزش شهادت زنان در قیاس با مردان؛ تفسیر تطبیقی آیه 282 سوره بقره با تمرکز بر تفاسیر المنار، المیزان و مِن وحی القرآن»، دوفصلنامه پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، سال هشتم، شماره 1 (پیاپی 15)، بهار و تابستان 1401 ش.
  16. عاملی جَبَعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الاِفهام فی شرح شرایع الاسلام، قم، دار الهدی، 1273 ق.
  17. عرب‌صالحی، محمد، فهم در دام تاریخی‌نگری: گادامر و تاریخ‌مندی فهم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389 ش.
  18. عظیمی‌فر، علیرضا، و محمد اسعدی، «جریان روشن‌فکری التقاطی ایران در تفسیر قرآن»، در: آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، ج2، زیر نظر محمد اسعدی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1399 ش.
  19. قهاری کرمانی، محمدهادی، «قلمرو حجیت عقل منبع در تفسیر قرآن با تأکید بر تفسیر مناهج البیان»، دوفصلنامه آموزه‌های قرآنی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال هجدهم، شماره 33، بهار و تابستان 1400 ش.
  20. کالدر، نورمن، «تفسیر از طبری تا ابن‌کثیر: معضلات توصیفِ گونه‌ای ادبی، با استناد به داستان ابراهیم»، ترجمه مهرداد عباسی، مقاله در: هاوتینگ، جرالد، و عبدالقادر شریف (ویراستاران)،رهیافت‌هایی به قرآن، به کوشش و ویرایش مهرداد عباسی، تهران، حکمت، 1389 ش.
  21. ماوردی بصری، ابوالحسن علی بن محمد بن حبیب، النکت و العیون (تفسیر الماوردی)، تصحیح و تعلیق سید بن عبدالمقصود بن عبدالرحیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
  22. معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، قم، التمهید، 1379 ش.
  23. مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبداللّٰه محمود شحاته، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423 ق.
  24. مؤدب، سیدرضا، مبانی تفسیر قرآن، قم، دانشگاه قم، 1386 ش.
  25. نکونام، جعفر، فرنگیس صفی‌خانی، و محمدجواد نجفی، «سیر تاریخی آرای مفسران درباره مفهوم "قَوَّامُونَ"»،دوفصلنامه پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، سال چهارم، شماره 2 (پیاپی 8)، پاییز و زمستان 1397 ش.
  26. واعظی، احمد، نظریه تفسیر متن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390 ش.
  27. Abduh, Muhammad & Muhammad Rash ̣ īd Ridạ̄, Tafsīr al-Qurān al-ʿazị̄m, al-maʿrūf bi-Tafsīr al-manār, Samīr Musṭaf̣ā Rabāb (Ed.), Beirut, Dār Ihỵāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 2002.
  28. Al-Dīnawarī, Ibn Wahb (attrib.), Tafsīr ibn Wahb al-musamma al-wādiḥ ̣ fī tafsīr
    al-Qurʾān, Ahmad Faṛīd (Ed.), Beirut, Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 2003.
  29. Al-Shāfiʿī, Muhammad ibn Idris, The Epistle on Legal Theory, Joseph E. Lowry (Trans.), New York, New York University Press, 2013.
  30. Bauer, Karen, “'I Have Seen the People’s Antipathy to this Knowledge': The Muslim Exegete and His Audience, 5th/11th–7th/13th Centuries,” in: Asad Q. Ahmed, Behnam Sadeghi & Michael Bonner (Eds.), The Islamic Scholarly Tradition: Studies in History, Law, and Thought in Honor of Professor Michael Allan Cook, Leiden, Brill, 2011.
  31. Bauer, Karen, Gender Hierarchy in the Qurʾān, Medieval Interpretations, Modern Responses, London, Cambridge University Press, 2015.
  32. Gadamer, Hans-Georg, “The Universality of the Hermeneutical Problem,” in: David E. Klemm, Hermeneutical Inquiry; Volume 1: The Interpretation of Texts (AAR Studies in Religion 43), American Academy of Religion, Georgia, Atlanta, Scholars Press, 1986.
  33. Gilliot, Claude, “A Schoolmaster, Storyteller, Exegete and Warrior at Work in Khurāsan: al-Ḍaḥḥạ̄k b. Muzāhịm al-Hilālī (d. 106/724),” in: Karen Bauer (Ed.), Aims, Methods and Contexts of Qur’anic Exegesis (2nd/8th–9th/15th), Oxford University Press, in association with The Institute of Ismaili Studies, 2013.
  34. Gleave, Robert, Inevitable Doubt: Two Theories of Shīʿī Jurisprudence, Leiden, Brill, 2000.
  35. Jansen, Johannes Juliaan Gijsbert, The Interpretation of the Koran in Modern Egypt, Leiden, Brill, 1974.
  36. Karen Bauer (Ed.), Aims, Methods and Contexts of Qur’anic Exegesis (2nd/8th–9th/15th), Oxford University Press, in association with The Institute of Ismaili Studies, 2013.
  37. Sadeghi, Behnam, The Logic of Law Making in Islam: Women and Prayer in the Legal Tradition, Massachusetts, Cambridge, Cambridge University Press, 2013.
  38. Sadeghi, Behnam, The Structure of Reasoning in Post-Formative Islamic Jurisprudence (Case Studies in Ḥanafī Laws on Women and Prayer), PhD Dissertation, Princeton University, 2006.
  39. Saleh, Walid A., The Formation of the Classical Tafsīr Tradition: The Qurʾān Commentary of al-Thaʿlabī (d. 427/1035), Boston, Brill, 2004.
  40. Vishanoff, David R., The Formation of Islamic Hermeneutics: How Sunni Legal Theorists Imagined a Revealed Law, Connecticut, New Haven, The American Oriental Society, 2011.
  41. Zamakhsharī, Mahmūd b. ʿUmar, known as Jār Allāh, al-Kashshāf, Ahmad b. al-Munīr al-Iskandarī (Ed.), Beirut, Dār al-Kutub al-ʿArabī, 1965.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار