بازنمایی اخلاقی گفتمان انبیاء(ع) در قرآن کریم با خوانش سبک‌شناسی نحوی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی، آمل، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی آمل، ایران

چکیده

در میان گفتمان‌های قرآنی، کنش گفتاری انبیاء(ع) از بسامد بالایی در کاربست تکنیک‌های سبک‌ساز جهت بازنمایی آموزه‌های اخلاقی برخوردار است.
در میان سبک‌های آوایی، واژگانی، نحوی و بلاغی، لایۀ نحوی با خوانش روابط پرتکرار نظام‌های نشانه‌ای دستوری، به معانی نهفته‌ای اشاره دارد که مدلی روشمند در تفسیر و ترجمه گفتمان‌های قرآنی فراهم می‌آورد. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی، به دنبال پاسخ به این سٶال است که چگونه تکنیک‌های برجسته‌ساز نحوی، زوایای اخلاقی گفتمان انبیاء(ع) را در موقعیت‌های گوناگون برجسته می‌سازد؟ رهیافت‌های حاصل آنکه واکاوی گزینش‌های سبک‌ساز در قالب سازه‌هایی جهتمند، مانند «حذف صدای دستوری»، «افزایش ظرفیت جمله»، «تقدیم و تأخیر»، «ضمیرگردانی» و «نوعیت جمله»، آموزه‌هایی اخلاقی همچون «حفظ قداست حریم الهی»، «تسلیم کامل در برابر حق»، «ادب و عفت رفتاری»، «خشوع و تواضع» و «تمسک شدید به آیین الهی» را به تصویر کشیده که افزون بر تبلور سیرۀ انبیاء و ارائۀ الگوی رفتاری قرآنی، در روشمندسازی تحلیل قرآن یاری می‌رساند. همچنین این امر، ابعادی از اعجاز زبانی قرآن را در زایش ظرافت‌های معنایی نمایان می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Ethical Representation of Prophets’ Discourse in the Holy Quran with Syntactic Stylistics Reading

نویسندگان [English]

  • Sayyida Fatemeh Salimi 1
  • Farideh Talezari 2
1 Assistant Professor, Department of Arabic Language, University of Quranic Sciences, College of Sciences of the Qur'an, Amol, Iran
2 MA of Quranic Sciences, University of Science and Education of Quran Karim, College of Sciences of the Quran, Amol, Iran
چکیده [English]

The spoken action of prophets ʿalahim al-ṣalātu wal-salām among Qur'anic discourses has a high frequency in the application of stylistic techniques to represent moral teachings. The syntactic stage among the phonetic, lexical, syntactical and rhetorical styles refers to hidden meanings by reading frequent relationships of grammatical sign systems, which provides a methodical model in tafsīr (Arabic: تفسیر, Quranic Exegesis) and translation of Quranic discourses. The present research emphasizes on the descriptive-analytical method and seeks to answer the question of how the syntactic highlighting techniques highlight the moral angles of the Prophet’s discourse in different situations. The resulting approaches are the analysis of stylistic choices in the form of directional structures such as “omitting the grammatical voice,” “increasing the capacity of the sentence,” “priority and non- priority,” “pronoun referring,” “sentence type,” moral teachings such as “maintaining the sanctity of the Divine sanctuary,” “perfect acquiescence before truth,” “decency and chastity of behavior,” “humbleness and humility” and “strong resorting to the Religion of God” have been depicted, which, in addition to clarifying the life and sīrah of the prophets and providing a model of Quranic behavior helps in methodizing the analysis of the Quran and this also, shows aspects of the linguistic inimitability of the Quran (Arabic: إعجاز, ʾiʿjāz) in giving birth to semantic subtleties.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stylistic reading
  • Linguistic highlighting
  • Syntactic style
  • Prophetic discourse
  • Holy Quran

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
  2. ابن‌اثیر، ضیاءالدین نصراللّٰه به محمد، المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، مصطفی بابی حلبی، 1993 م.
  3. ابن‌عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن‌عاشور، بیروت، مٶسسة التاریخ العربی، بی‌تا.
  4. ابن‌منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
  5. ابوالعدوس، یوسف مسلم، الاسلوبیة؛ الرؤیة و التطبیق، عمان، دار المسیره، 2007 م.
  6. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1408 ق.
  7. ابوحیان اندلسی غرناطی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت، دار الفکر، 1420 ق.
  8. اکبری، عطیه، تحلیل و بررسی گفتمان‌های (دیالوگ) قرآنی، به راهنمایی محمدکاظم شاکر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، 1389 ش.
  9. اوّی، سلوی محمد، روابط متنی در قرآن: ربط، پیوستگی و ساختار، ترجمه سیداکبر جلیلی، تهران، نویسه پارسی، 1395ش.
  10. ایروانی، جواد، «آداب گفتگو از دیدگاه قرآن و حدیث»، مجلۀ تخصصی الهیات و حقوق سابق (دوفصلنامه آموزه‌های قرآنی)، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 25، پاییز 1386 ش.
  11. ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1361 ش.
  12. بیضاوی، ناصرالدین ابوالخیر عبداللّٰه بن عمر بن محمد شیرازی شافعی، انوار التنزیل و اسرار التأویل المعروف بتفسیر البیضاوی، به‌کوشش محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.
  13. تهانوی، محمد علی، موسوعة کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1996 م.
  14. جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن، دلائل الاعجاز فی القرآن، ترجمه محمد رادمنش، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1368 ش.
  15. حسینی آلوسی بغدادی، شهاب‌الدین سیدمحمود بن عبداللّٰه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
  16. حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنی‌عشری، تهران، میقات، 1363 ش.
  17. حوّی، سعید، الاساس فی التفسیر، قاهره، دار السلام، 1424 ق.
  18. حییم، سلیمان، فرهنگ معاصر؛ انگلیسی ـ فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، 1386 ش.
  19. رحماندوست، مجتبی، روشی نو در آموزش مبادئ العربیه (صرف و نحو)، تهران، خورشید باران، 1386 ش.
  20. زمخشری، محمود بن عمر بن محمد، تفسیر کشاف، ترجمه مسعود انصاری، تهران، ققنوس، 1389ش.
  21. سامرائی، فاضل صالح، معانی الابنیة فی العربیه، عمان، اردن، دار عمار، 2007 م.
  22. سجودی، فرزان، و لیلا صادقی، «کارکرد گفتمانی سکوت در ساختمندی روایت داستان کوتاه»، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، سال اول، شماره 2، تابستان 1389 ش.
  23. سکاکی، ابویعقوب یوسف بن ابی‌بکر بن محمد بن علی، مفتاح العلوم، حاشیه و تعلیق نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1407 ق.
  24. شفیعی کدکنی، محمدرضا، موسیقی شعر، تهران، آگه، 1368 ش.
  25. شمیسا، سیروس، کلیات سبک‌شناسی، تهران، فردوس، 1372 ش.
  26. طاهری‌نیا، علی‌باقر، و مریم دریانورد، «تحلیل ساختار عنصر گفتگو در داستان حضرت ابراهیم‰ در قرآن کریم»، دوفصلنامه پژوهش‌های قرآن در ادبیات، سال اول، شماره 2، پاییز و زمستان 1393 ش.
  27. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1394 ش.
  28. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه رضا ستوده، تهران، فراهانی، 1360 ش.
  29. عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، کتابفروشی صدوق، 1359 ش.
  30. عمر، احمد مختار، علم الدلاله، قاهره، عالم الکتب، 1998 م.
  31. فاضلی، محمد، «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، فصلنامه پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، سال چهارم، شماره 14، پاییز 1383 ش.
  32. فاولر، راجر، زبان‌شناسی و رمان، ترجمه محمد غفاری، تهران، نی، 1396 ش.
  33. فتوحی رودمعجنی، محمود، سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران، سخن، 1390 ش.
  34. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  35. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین مرتبًا علی حروف المعجم، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410 م.
  36. فضل، صلاح، علم الاسلوب؛ مبادئه و اجراءاته، قاهره، دار الشروق، 1998 م.
  37. قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، انتشارات حضرت عباس‰، 1384 ش.
  38. کاشانی، ملا فتح‌اللّٰه بن شکراللّٰه، تفسیر کبیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتاب‌فروشی محمدحسن علمی، 1336 ش.
  39. کشفی، عبدالرسول، دستور کاربردی زبان عربی، قم: کتاب طه، 1389ش.
  40. کشمیری، عبدالرسول، صرف کاربردی (آموزش پیشرفته دانش صرف؛ دلالت‌یابی مفردات قرآن کریم و احادیث شریف)، مشهد، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1392 ش.
  41. کوّاز، محمدکریم، سبک‌شناسی اعجاز بلاغی قرآن، ترجمه سیدحسین سیدی، تهران، سخن، 1386 ش.
  42. کوهن، جان، النظریة الشعریه، ترجمه احمد درویش، چاپ چهارم، قاهره، دار غریب، 1999 م.
  43. محسنی رکاوندی، هادی، تحلیل اخلاقی و تربیتی گفتگوی انبیاءŒ و خداوند در قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق‰، 1390 ش.
  44. مهتدی، حسین، «جلوه‌های بلاغی آیات گفتگو در سوره اعراف»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی ـ قرآنی، سال سوم، شماره 1، بهار 1394 ش.
  45. مهری کرمانشاهی، محمدجواد، مجموعه کامل قصه‌های قرآن از آدم تا خاتمŒ و زنان مشهور تاریخ، قم، آیین دانش، 1390 ش.
  46. میرباقری‌فرد، سیدعلی‌اصغر، سیدمرتضی هاشمی، و حکمت‌اله صفری فروشانی، «نقد و تحلیل مبحث تقدیم و تأخیر در علم معانی (بر اساس بوستان سعدی)»، فصلنامه بوستان ادب (شعرپژوهی)، دانشگاه شیراز، سال سوم، شماره 3 (پیاپی 9)، پاییز 1390 ش.
  47. میرزا خسروی (خسروانی)، علیرضا، تفسیر خسروی، به کوشش محمدباقر بهبودی، تهران، اسلامیه، 1390 ش.
  48. میرصادقی، جمال، عناصر داستان، تهران، سخن، 1376 ش.
  49. میلز، سارا، گفتمان، ترجمه فتاح محمدی، زنجان، هزاره سوم، 1382 ش.
  50. نورگارد، نینا، بئاتریکس بوسه، و روسیو مونتورو، فرهنگ سبک‌شناسی، ترجمه احمد رضایی جمکرانی و مسعود فرهمندفر، تهران، مروارید، 1394 ش.
  51. هیشری، شاذلی، «الالتفات فی القرآن»، مجلة حولیات الجامعة التونسیه، شماره 32، ژانویه 1991 م.
  52. Leech, Geoffrey N., A linguistic Guide to English Poetry, New York, Longman, 1969.
  53. Næss, Åshild, Prototypical Transitivity, Amsterdam, John Benjamins Publishing Company, 2007.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار