اعتقاد به عاملیت الهی و عدم تنافی آن با قوانین حاکم بر طبیعت با رویکردی تطبیقی بر دعا از منظر قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری قرآن و علوم، جامعة المصطفی العالمیه، قم

2 سطح 3 حوزه علمیه قم و دانش‌آموخته فقه و اصول مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، قم

3 کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم

چکیده

از نگاه یک معتقد مذهبی، عاملیت خداوند متعال در تمام ابعاد زندگی وی حضوری پررنگ دارد که تشویق به دعا برای رسیدن به مطلوب و تضمین اجابت آن، نمودی از این حضور به شمار می‌رود. از این‌رو، یکی از مسائل بنیادینی که ذهن دین‌پژوهان را به خود معطوف داشته است، تحلیل رابطه میان قوانین طبیعی به‌عنوان اموری تخلف‌ناپذیر و تأثیرگذاری عواملی مانند دعا به‌عنوان بستر عاملیت الهی، در رفع و دفع بلایای طبیعی در نظام آفرینش است. در یک نگره، استجابت دعا با قانون علیت، امری ناسازگار و نوعی نقض قوانین حاکم بر طبیعت به شمار می‌رود. در مقابل، برخی بر این باورند که استجابت دعا با قوانین طبیعت تنافی نداشته و در همان مجرا قابل تحلیل است. از همین رهگذر با توجه به جایگاه دعا و تأثیر آن در نظام فکریِ برآمده از دین، تبیین صحیح استجابت دعا و تصویر رابطه آن با قوانین علیت، امری ضروری است. بر این اساس، هدف از این نوشتار که با روش تحلیلی ـ اسنادی سامان یافته است، بررسی چگونگی تأثیر دعا در منظومه قوانین طبیعت به‌عنوان یکی از چالش‌های زندگی مؤمنانه است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که از منظر قرآن کریم، استجابت دعا به‌عنوان نمودی از عاملیت الهی ارزیابی می‌شود؛ همان‌گونه که تحقق پدیده‌ای در اثر دعا و در پرتو تأثیرگذاری اسباب فراطبیعی بر اسباب مادی، خارج از قوانین حاکم بر طبیعت نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Belief in Divine Agency and Its Non-Contradiction with the Laws Governing Nature by a Comparative Approach to Duʿāʾ (Arabic: دعاء, Supplication or Request of People from God) from the Perspective of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Mahdi Hematian 1
  • Mehdi Ekhlasi Fardad 2
  • Alireza Majdara 3
1 PhD in Quran & Sciences, Al-Mustafa International University, Qom
2 Graduated from the Jurisprudential Center of Aʾimmah al-Aṭhār(AS), Qom
3 MA of Jurisprudence & Fundamentals of Islamic Law, University of Qom
چکیده [English]

The agency (practical faculty of Divine) of God Almighty has a strong presence in all aspects of his life from the perspective of a religious believer, which encourages Duʿāʾ (Arabic: دعاء, plural: adʿīya, أدعیة, the supplication or request of people from God) to achieve the desired and ensures its acceptance is a manifestation of this presence. Therefore, the analysis of the relationship between natural law as inviolable and the effect of factors such as prayer as the basis of Divine agency is one of the fundamental issues that has attracted the minds of religious scholars in eliminating (Arabic: رَفْع, Romanized: Rafʿ) and refusing (Arabic: دَفْع, Romanized: Dafʿ) natural disasters in the creation system. In a sense, the fulfillment of supplications to the causality is considered incompatible and a breach of the laws governing nature. On the other hand, some believe that the fulfillment of supplications does not conflict with the law of nature and can be analyzed in the same way. Therefore, it is necessary to correctly explain the fulfillment of supplications and its relationship with the causality considering the place of supplication and its impact on the intellectual system derived from religion. Accordingly, the purpose of this article, which has been organized by documentary analytical method, is to investigate how Duʿāʾ affects the system of natural law system as one of the challenges of the believer’s life. The findings of this research show that from the perspective of the Holy Quran, the fulfillment of supplications is evaluated as a manifestation of Divine agency, as the realization of a phenomenon due to supplications and in light of the effect of supernatural causes on material things is not outside the rules governing nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Duʿāʾ
  • Law of nature
  • Divine agency
  • Causation
  • Natural causes
  • Supernatural causes
  • Quantum mechanics

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آشتیانی، سیدجلال‌الدین، شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1372 ش.
  3. ابن‌فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  4. اردبیلی، سید عبدالغنی، تقریرات فلسفه امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392 ش.
  5. استیس، والتر ترنس، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، سروش، 1367 ش.
  6. ایجی، عضدالدین عبدالرحمن بن احمد، شرح المواقف، شرح سیدشریف علی بن محمد جرجانی، مصر، مطبعة السعاده، 1325 ق.
  7. برزگر تبریزی، فائزه، و سیدمحمدعلی دیباجی، «ملاحظات انتقادی بر دیدگاه پوکینگ‌هورن؛ نابسندگی قواعد فیزیک نامتعین‌ها برای تبیین عاملیت الهی»، فصلنامه اندیشه فلسفی، سال اول، شماره 3، تابستان 1400 ش.
  8. بوذری‌نژاد، یحیی، «تبیین فلسفی معجزه و کرامت از دیدگاه سهروردی»، فصلنامه آینه معرفت، سال نهم، شماره 4 (پیاپی 29)، زمستان 1390 ش.
  9. پترسون، مایکل‌تاد، ویلیام هاسکر، بروس رایشنباخ، و دیوید بازینجر، عقل و اعتقاد دینی (درآمدی بر فلسفه دین)، ترجمه آرش نراقی و ابراهیم سلطانی، چاپ هفتم، تهران، طرح نو، 1390 ش.
  10. ترخان، قاسم، «نقش و تأثیر علل و عوامل فرامادی در بلایای طبیعی»، فصلنامه قبسات، سال بیست و پنجم، شماره 96، تابستان 1399 ش.
  11. تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر، شرح المقاصد، تصحیح عبدالرحمن عمیره، قم، شریف رضی، 1370 ش.
  12. جراحی، ام‌هانی، و عبدالرسول کشفی، «تأثیر دعا بر جهان قانونمند از دیدگاه استاد مطهری و النور استامپ»، پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)، سال چهاردهم، شماره 1 (پیاپی 27)، بهار و تابستان 1395 ش.
  13. جوادی آملی، عبداللّٰه، ادب فنای مقربان، تحقیق محمد صفایی، قم، اسراء، 1388 ش.
  14. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، 1385 ش.
  15. جوادی آملی، عبداللّٰه، شرح حکمت متعالیه، قم، الزهراء، 1372 ش.
  16. رأفتی، فاطمه، و حسن ابراهیمی، «رابطه استجابت دعا و معجزه با نظام علیت از نظر شارحان حکمت متعالیه»، جستارهای فلسفی سابق (فلسفه تحلیلی)، سال دهم، شماره 25، بهار و تابستان 1393 ش.
  17. ساجدی، علی‌محمد، و فاطمه زارع، «تأثیر دعا در نظام آفرینش از منظر سه فیلسوف (ابن‌سینا و ملاصدرا و علامه طباطبایی)»، فصلنامه اندیشه دینی، سال چهاردهم، شماره 4 (پیاپی 53)، زمستان 1393 ش.
  18. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، تصحیح احمد احمدی، تهران، بنیاد حکمت سبزواری، 1381 ش.
  19. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  20. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1390 ق.
  21. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، 1393 ق.
  22. طباطبایی، سیدمحمدحسین، مجموعه رسائل، به‌کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب، 1387 ش.
  23. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن،مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  24. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1409 ق.
  25. عباس‌زاده، عباس، و سمانه ارجمندمنش، «علم پیشین الهی و اختیار آدمی از دیدگاه ملاصدرا»، فصلنامه آینه معرفت، سال پانزدهم، شماره 3 (پیاپی 52)، پاییز 1396 ش.
  26. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی،کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (للخواجه نصیرالدین محمد الطوسی)، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  27. عمید، حسن، فرهنگ فارسی، چاپ هفدهم، تهران، سپهر، 1361 ش.
  28. کیانخواه، لیلا، «بررسی تعارض قانون علیت و اصل عدم قطعیت»، فصلنامه حکمت سینوی، سال یازدهم، شماره‌های 36ـ37، بهار و تابستان 1386 ش.
  29. لطیفی، رحیم، و علی پریمی، «معجزه و قانون علیت»، فصلنامه آیین حکمت، سال اول، شماره 2، زمستان 1388 ش.
  30. محمدی، مسلم، «حل معمای شرّ در آثار استاد آیت‌اللّٰه جوادی آملی»، فصلنامه اسراء سابق (حکمت اسراء)، سال دوم، شماره 1 (پیاپی 3)، بهار 1389 ش.
  31. مصباح یزدی محمدتقی، بر درگاه دوست (شرح فرازهایی از دعاهای افتتاح، ابوحمزه و مکارم الاخلاق)، تدوین و نگارش عباس قاسمیان، چاپ چهارم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، زمستان 1382 ش.
  32. مطهری، مرتضی، انسان و سرنوشت، چاپ سیزدهم، قم، صدرا، بی‌تا.
  33. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (جلد 1: عدل الهی)، تهران، صدرا، 1371 ش.
  34. مقری فیومی، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار الرضی، 1412 ق.
  35. میمنه، حیدرعلی، «معجزه در نگاه متکلمان مسلمان و یهود»، فصلنامه آینه معرفت، سال ششم، شماره 2 (پیاپی 15)، تابستان 1387 ش.
  36. نجفی، روح‌اللّٰه، «رقیب‌انگاری خدا و طبیعت در آراء تفسیری فخر رازی»، فصلنامه آینه معرفت، سال نوزدهم، شماره 59، تابستان 1398 ش.
  37. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار