تحلیل و بررسی آراء مفسران درباره «وَلَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا»

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

آیه 57 سوره زخرف، از مَثَلی حکایت دارد که مورد تمسخر و استهزاء مشرکان قرار گرفته است و آنان با پیامبر(ص) به جدال پرداخته‌اند. مفسران در اینکه مراد از مَثَل زده‌شده چیست و این آیه چه معنا و مفهومی دارد، همسو و هم‌صدا نبوده و دیدگاه‌هایی را مطرح ساخته‌اند که هریک با نوعی چالش مواجه است. پژوهه حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی و انتقادی کوشیده است با بررسی این آیه و دیگر آیات و تحلیل تفاسیر و روایاتی که ذیل آیه مطرح هستند، مناسب‌ترین تفسیر را ارائه دهد. نتایج نشان می‌دهد که میان دو نوع روایت مربوط به سبب نزول، نوعی خلط صورت گرفته و بی‌توجهی به این نکته موجب شده که فهم آیه دشوارتر شود. از این‌رو نقلی که مَثَل مورد نظر را به مشرکان و نه لزوماً ابن‌زبعری منتسب می‌داند، صحیح‌تر و در عین حال با سیاق و بافت خود آیات نیز سازگارتر است. همین نکته می‌تواند نقدی قرآنی، مبتنی بر بررسی روایات وارده بر مفسرانی که مَثَل زده‌شده را از جانب خداوند می‌دانند، به حساب آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing and Examining the Opinions of Mufassirūn about “When (Jesus) the Son of Mary Is Held up as an Example (Arabic: وَلَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا, Chapter or Sūrat Az-Zukhruf)”

نویسندگان [English]

  • Hossein Barati 1
  • Hassan Naqizadeh 2
  • Soheila Pirouzfar 2
1 PhD student in Quran & Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad
2 Professor, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Verse 57 of Sūrat Az-Zukhruf is a parable that has been mocked at and ridiculed by the polytheists and they dispute with the Prophet Muhammad(PBUH). Mufassirūn (Arabic: مفسّرون, an author of a tafsīr) have not been consonant or consonant in what is meant by the mentioned parable and what this verse means and have raised views that each one faces a kind of challenge. The present research, by a descriptive-analytical and critical method, has tried to provide the most appropriate tafsīr (Arabic: تفسیر, Quranic exegesis) or Quranic exegesis by examining this verse and other verses and analyzing the Quranic exegesis and narratives that are under the verse. The results show that there is a confusion between the two types of narratives related to the cause of the revelation and ignoring this point has made it more difficult to understand the verse. Therefore, the narration that attributes the parable to the polytheists and not necessarily to Ibn Zibaʿrī (Arabic: ابن زِبَعْرِی) is more correct and at the same time more consistent with the context of the verses themselves. This can be considered as a criticism of the Quran based on examining ʾaḥādīṯ transmitted to mufassirūn who consider the given parable to be from God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jesus (Arabic: عیسی بن مریم
  • Romanized: ʿĪsā ibn Maryam
  • lit. Jesus
  • son of Mary)
  • Saying a proverb
  • Polytheisms (Idolaters)
  • Disputing (Arabic: جدال )
  • Tafsīr (Arabic: تفسیر
  • Quranic exegesis)

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌حنبل شیبانی، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق شعیب ارنٶوط، بیروت، مٶسسة الرساله، 1420 ق.
  3. ابن‌سعد، ابوعبداللّٰه محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
  4. ابن‌سلیمان ازدی بلخی، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تصحیح عبداللّٰه محمود شحاته، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423 ق.
  5. ابن‌شهرآشوب سروی مازندرانی، ابوجعفر رشیدالدین محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب‰، تصحیح محمدحسین آشتیانی، قم، علامه، 1379 ق.
  6. ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن‌عاشور، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  7. ابن‌عباس، عبداللّٰه، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  8. ابن‌ندیم بغدادی، ابوالفرج محمد بن ابی‌یعقوب اسحاق الورّاق، الفهرست، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
  9. ابیاری، ابراهیم، الموسوعة القرآنیه، قاهره، مٶسسة سجل العرب، 1405 ق.
  10. انصاری قرطبی، شمس‌الدین ابوعبداللّٰه محمد بن احمد بن ابی‌بکر، الجامع لاحکام القرآن، تحقیق هشام سمیر البخاری، ریاض، دار عالم الکتب، 1423 ق.
  11. بهشتی، احمد، «ضرب‌المثل قرآن و واکنش شوم مشرکان»، ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، سال سی و پنجم، شماره 4، تیر 1374 ش.
  12. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، تحقیق ابومحمد بن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422 ق.
  13. جوادی آملی، عبداللّٰه، «تفسیر سوره زخرف»، دسترس‌پذیر در وبگاه اسراء به نشانی <https://javadi.esra.ir>.
  14. حاکم نیشابوری، ابوعبداللّٰه محمد بن عبداللّٰه، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411 ق.
  15. حسینی آلوسی بغدادی، شهاب‌الدین سیدمحمود بن عبداللّٰه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
  16. حکمت، علی‌اصغر، امثال قرآن؛ فصلی از تاریخ قرآن کریم، تهران، بنیاد قرآن، 1361 ش.
  17. داوری، مسلم، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، تقریر محمدعلی صالح معلّم، قم، نمونه، 1416 ق.
  18. دروزه، محمد عزة، التفسیر الحدیث، چاپ دوم، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، 1383 ق.
  19. ذهبی، شمس‌الدین ابوعبداللّٰه محمد بن احمد بن عثمان، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دار المعرفه، 1382 ق.
  20. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412 ق.
  21. زمخشری، جاراللّٰه ابوالقاسم محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، تصحیح مصطفی حسین احمد، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  22. سبزواری نجفی، محمد بن حبیب‌اللّٰه، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1406 ق.
  23. سیوطی، ابوالفضل جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دار الفکر، 1993 م.
  24. سیوطی، ابوالفضل جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، لباب النقول فی اسباب النزول، تصحیح احمد عبدالشافی، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
  25. شنقیطی، محمدامین بن محمدمختار بن عبدالقادر جکنی، اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، بیروت، دار الفکر، 1415 ق.
  26. شوکانی، محمد بن علی بن محمد صنعانی، فتح القدیر الجامع بین فنّی الروایة و الدرایة من علم التفسیر، دمشق ـ بیروت، دار ابن کثیر ـ دار الکلم الطیب، 1414 ق.
  27. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1362 ش.
  28. صغیر، محمد حسین علی، الصورة الفنّیة فی المثل القرآنی، بیروت، دار الهادی، 1992م.
  29. ضیاءالدین مقدسی، ابوعبداللّٰه محمد بن عبدالواحد، الاحادیث المختاره، تحقیق عبدالملک بن عبداللّٰه بن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420 ق.
  30. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  31. طبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید سلفی، قاهره، مکتبة ابن‌تیمیه، 1415ق.
  32. طحاوی، ابوجعفر احمد بن محمد بن سلامه، شرح مشکل الآثار، تحقیق شعیب ارنٶوط، بیروت، مٶسسة الرساله، 1415 ق.
  33. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  34. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1373 ش.
  35. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه، 1411ق.
  36. عابدین، عبدالمجید، الامثال فی النثر العربی القدیم، اسکندریه، دار المعرفة الجامعیه، 1959 م.
  37. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان، 1415 ق.
  38. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  39. فضل‌اللّٰه، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، 1419 ق.
  40. قرشی مخزومی، ابوالحجاج مجاهد بن جبر، تفسیر مجاهد، تحقیق محمد عبدالسلام ابوالنیل، مصر، دار الفکر الاسلامی الحدیثه، 1410 ق.
  41. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق سیدطیب موسوی جزایری، چاپ سوم، قم، دار الکتاب، 1367 ش.
  42. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  43. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمدکاظم محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1410 ق.
  44. گذشته، ناصر، «ابن‌زبعری»، مقاله در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3، زیر نظر سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1399 ش.
  45. مامقانی، ملاعبداللّٰه بن محمدحسن، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ رحلی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  46. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ سوم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1430 ق.
  47. معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1418 ق.
  48. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  49. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، دفتر معظم‌له، 1413 ق.
  50. واحدی نیشابوری، ابوالحسن علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق عصام بن عبدالمحسن الحمیدان، بیروت، مٶسسة الریان، 1411 ق.
  51. هیثمی مصری، نورالدین علی بن ابی‌بکر بن سلیمان، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دار الفکر، 1412 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار