فرهنگ مقاومت و فرایند مهندسی آن در جامعه بر اساس آموزه‌های قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی، تهران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ایلام، ایلام

چکیده

مقاومت از جمله ارزش‌های بنیادین قرآنی در مسیر پیشرفت جامعۀ اسلامی و شکل‌دهی تمدن اسلامی است که به معنای ایستادگی و پایداری در برابر چیزی است که توازن را در ابعاد داخلی و خارجی بر هم زده باشد. شکل‌گیری این ارزش در جامعه به عنوان یکی از شیوه‌های الگوی مرسوم زیست انسانی در عرصه‌های حیات انسانی، به طوری که بتوان نمودِ آن را در مجموع رفتارهای اجتماعی مشاهده کرد، فرهنگ مقاومت گفته می‌شود (بیان مسئله). دستیابی به فرایند مهندسی این ارزش در جامعه مبتنی بر نظام اندیشه‌ای رشدمحور قرآن کریم، هدف این نوشتار است (هدف). اکنون این سؤال مطرح است که قرآن کریم در راستای مهندسی فرهنگ مقاومت در جامعه، چه فرایندی را مطرح می‌سازد؟ (سؤال). ضرورت بررسی این مسئله با توجه به تأکید آموزه‌های دینی نسبت به این ارزش، و نیاز جوامع اسلامی خصوصاً با توجه به شرایط کنونی اسلام و نیاز به همگرایی و هماهنگی میان جبهه مقاومت روشن است (ضرورت). روش پژوهش در ترسیم فرایند مهندسی و مؤلفه‌های آن، تحلیل محتوای کیفی با رویکرد قیاسی است (روش). یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مبتنی بر اندیشۀ رشد قرآنی، فرایند مهندسی فرهنگ مقاومت مبتنی بر یک خودآگاهی و هدفداری در فرایندی سه مرحله‌ای است که سعادت انسان و جامعۀ انسانی را به دنبال دارد (نتیجه).

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Resistance Culture and Its Engineering (Formation) Process in Society Based on the Teachings of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Hossein Shāhbazpour 1
  • Zohreh Akhavan Moqaddam 2
  • Mahdi Mahmoudi 3
1 PhD student of Quran & Hadith Studies, Islamic Azad Univ., Science & Research, Tehran
2 Associate prof., Univ. of Sciences & Education of the Holy Quran, Tehran
3 PhD student in Quran & Hadith Studies, University of Ilam
چکیده [English]

Resistance is one of the fundamental Quranic values in the cause of the development of the Islamic society and the formation of the Islamic civilization, which means standing and resisting against something has upset the balance in internal and external dimensions. The formation of this value in the society as one of the methods of the conventional model of human life in the fields of human life; So that its manifestation can be observed in the totality of social behaviors, it is called the culture of resistance (Problem statement). The purpose of this article is the achievement of the engineering process of this value in a society based on the growth-oriented thought (ideological) system of the Holy Quran (Purpose). Now the question is what process does the Holy Quran propose in order to engineer the culture of resistance in the society? (Question). The necessity of examining this issue is clear considering the emphasis of religious teachings on this value and the need for Islamic societies, especially considering the current conditions of Islam and the need for convergence and coordination between the resistance front (Necessity). The research method in stating the engineering process and its components is qualitative content analysis with an analogy approach (Method). The findings of the research show that the engineering process of resistance culture is based on a self-awareness and purposefulness, according to the idea of Quranic growth, in a three-stage process that leads to the happiness of man and human society (Conclusion).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • Islamic civilization
  • Resistance
  • Culture
  • Society
  • Behaviorology
  • Self-awareness
  1. قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
  2. نهج‌البلاغه، شرح ناصر مکارم شیرازی.
  3. آشوری، داریوش، تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران، آگاه، 1381 ش.
  4. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم،لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
  5. ابوحیان اندلسی غرناطی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق محمد جمیل صدقی، بیروت، دار الفکر، 1420 ق.
  6. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1381 ش.
  7. بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی عربی ـ فارسی (ترجمه المنجد الابجدی)، ترجمه رضا مهیار، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  8. پوستین‌چی، زهره، «انقلاب اسلامی ایران و برسازی هنجار سیاسی مقاومت در روابط بین‌الملل»، فصلنامه آفاق امنیت، سال پنجم، شماره 16، پاییز 1391 ش.
  9. توسلی، غلامعباس، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران، سمت، 1389 ش.
  10. جانسون، لزلی، از ماتیو آرنولد تا ریموند ویلیامز؛ منتقدان فرهنگ، ترجمه ضیاء موحد، تهران، طرح نو، 1378 ش.
  11. جعفری، علی‌اکبر، و سیدمحمدجواد قربی، «راهبردهای مقابله با سلطه فرهنگی نظام استکبار در اندیشه سیاسی امام خمینی»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره 9، زمستان 1392 ش.
  12. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم، تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، بی‌تا.
  13. حجازی، محمد محمود، التفسیر الواضح، بیروت، دار الجیل الجدید، 1413 ق.
  14. حسینی‌پور سی‌سخت، نیکنام، فرهنگ، فعالیت فرهنگی و صنایع فرهنگی، تهران، زیتون سبز، 1390 ش.
  15. حمزه‌ای، مهدیس، زهرا جانجانی، و پردیس حمزه‌ای، «طراحی الگوی مقاومت»، فصلنامه مطالعات علوم قرآن، سال دوم، شماره 3 (پیاپی 5)، پاییز 1399 ش.
  16. دلشاد تهرانی، مصطفی، خلاصه سیره نبوی «منطق عملی»، تهران، دریا، 1395 ش.
  17. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامۀ دهخدا، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1377 ش.
  18. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق، دار العلم، 1412 ق.
  19. رفیع‌پور، فرامرز، آناتومی جامعه (مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کاربردی)، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1380 ش.
  20. سعادت، عوضعلی، نقش اسلام در توسعه فرهنگی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1389 ش.
  21. سلیمی، حسین، فرهنگ‌گرایی، جهانی شدن و حقوق بشر، تهران، وزارت امور خارجه، 1379 ش.
  22. شیرودی، مرتضی، جهانی‌سازی در عرصه فرهنگ و سیاست، قم، زمزم هدایت، 1368 ش.
  23. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  24. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  25. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.
  26. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، 1414 ق.
  27. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1383 ش.
  28. قرشی، سیدعلی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ سوم، تهران، بنیاد بعثت، 1377 ش.
  29. همو، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1386 ش.
  30. کلینی رازی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365 ش.
  31. مخبر دزفولی، محمدرضا، محمد اسحاقی، حمیدرضا حاتمی، و محمد عظیمی طرقدری، «واکاوی تهدیدات فرهنگی ماهواره‌ای و تدوین راهبردهای مقابله»،فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، شماره 61، پاییز 1394 ش.
  32. مصباح یزدی، محمدتقی،مشکات (مجموعه آثار حضرت آیةاللّٰه مصباح): به سوی او، تحقیق محمدمهدی نادری قمی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384 ش.
  33. همو، مشکات (مجموعه آثار حضرت آیةاللّٰه مصباح): خودشناسی برای خودسازی/ به سوی خودسازی، تحقیق کریم سبحانی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1387 ش.
  34. مطهری، مرتضی، مجموعه یاداشت‌ها، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  35. معین، محمد، فرهنگ معین، چاپ چهارم، تهران، امیرکبیر، 1360 ش.
  36. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  37. میرقادری، سیدفضل‌اللّٰه، و حسین کیانی، «بن‌مایه‌های ادبیات مقاومت در قرآن»،فصلنامه مطالعات متون اسلامی، سال اول، شماره 1، تابستان 1391 ش.
  38. نصری، عبداللّٰه، مبانی انسان‌شناسی در قرآن، چاپ سوم، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1379 ش.
  39. نظرپور، محمدنقی، ارزش‌ها و توسعه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1378 ش.
  40. نولان، پاتریک، و گرهارد لِنسکی، جامعه‌های انسانی (مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کلان)، ترجمه ناصر موفقیان، تهران، نی، 1380 ش.