تشخیص نقش معنوی مضاف‌الیه در مصدرهای مضاف به فاعل یا مفعول و ترجمه فارسی آن در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از ساختارهای نحوی که دقت در آن، نقشی مهم در فهم صحیح مقصود آیات قرآن کریم ایفا می‌کند، اضافه مصدر به فاعل یا مفعول‌به است. گاهی در تشخیص اینکه مصدر به فاعل اضافه شده یا به مفعول‌به، در میان مفسران اختلاف‌نظر وجود دارد. مترجمان نیز گاهی ترجمه‌ای نارسا ارائه کرده‌اند. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی و با بررسی تعدادی از مصدرهای مضاف به فاعل یا مفعول‌به در قرآن کریم، به کشف راهکارهایی برای رفع اختلاف در تعیین نقش معنوی مضاف‌الیه و نیز برای ارائه ترجمه‌ای رسا از این ساختار پرداخته است. راهکارهای برون‌رفت از اختلاف، از این قرار هستند: توجه به نحوه ارتباط جملات با یکدیگر؛ توجه به استناد به فاعل در آیه؛ توجه به علت استفاده از صنایع بلاغی در آیه؛ توجه به سیاق تفسیری (سیاق آیه مورد بحث، غرض هدایتی سوره)؛ توجه به آیات و روایات هم‌موضوع آیه و توجه به اقتضای ادب بندگی. همچنین برای ارائه ترجمه‌ای صحیح و گویا از ساختار مصدر مضاف به فاعل یا مفعول‌به، کاربست این راهکارها لازم است: استفاده از فعل در ترجمه مصدر؛ استفاده از واژه مناسب برای ترجمه ضمیر؛ استفاده از واژه مناسب در همنشینی مصدر مضاف؛ استفاده از توضیحات داخل قلاب؛ پرهیز از فشرده‌نویسی و پرهیز از ترجمه لفظ به لفظ.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Recognition of the Qualificative Role of Genitive Case in Infinitives Added to Subject or Object and its Persian Translation in the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Muhammad Reza Mazraei Farahani 1
  • Abbas Esmaeilizadeh 2
  • Morteza Iravani Nadjafi 3
1 PhD student in Quran & Hadith Studies, Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate professor of Quran & Hadith Studies, Ferdowsi University of Mashhad
3 Full professor of Quran & Hadith Studies, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The addition of the infinitive to the subject or object is one of the syntactic structures in which accuracy plays an important role in the correct understanding the meaning of the verses of the Holy Quran. Sometimes there is disagreement among the scholars who interpret the Holy Book of Quran in determining whether the infinitive is added to the subject or to the object. Translators have sometimes provided an inadequate translation. This article has tried to discover ways to resolve the difference in determining the qualificative role of genitive case and also to provide an expressive translation of this structure by using a descriptive-analytical-critical method and by examining a number of infinitives added to the subject or object in the Holy Quran. The solutions to resolve the dispute are as follows: Paying attention to how the sentences relate to each other, paying attention to the citation of the subject in the verse, paying attention to the reason for using rhetorical devices in the verse, paying attention to the interpretive context (the context of the discussed verse, the guiding purpose of the Surah), paying attention to the verses and narrations of the same subject of the verse and paying attention to the requirements of servant politeness. The use of these solutions in order to provide a correct and expressive translation of the infinitive structure added to the subject or the object is necessary: The use of verb in the translation of the infinitive, the use of an appropriate word for translation of the pronoun, the use of an appropriate word in addition to the accompanying added infinitive, the use of the explanations in parentheses, the avoidance of compression writing and the avoidance of literal translation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Added infinitive
  • Added to subject
  • Added to object
  • Quran translation
  1. قرآن کریم.
  2. آیتی، عبدالمحمد (مترجم)، قرآن مجید، چاپ چهارم، تهران، سروش، 1374 ش.
  3. ابن طاووس، رضی‌الدین ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر، اقبال الاعمال، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1409 ق.
  4. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت، مٶسسة التاریخ العربی، 1420 ق.
  5. ابن هشام انصاری، ابومحمد عبداللّٰه بن یوسف، اوضح المسالک الی الفیة ابن مالک، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، المکتبة العصریه، 1429 ق.
  6. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1371 ش.
  7. ابوحیان اندلسی غرناطی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت، دار الفکر، 1420 ق.
  8. الهی قمشه‌ای، مهدی (مترجم)، القرآن الکریم، چاپ دوم، قم، فاطمة الزهراء…، 1380 ش.
  9. الامام جعفر الصادق‰، مصباح الشریعه، بیروت، مٶسسة الاعلمی، 1400 ق.
  10. انصاریان، حسین، شرح دعای کمیل، چاپ دوم، قم، دار العرفان، 1382 ش.
  11. انصاریان، حسین (مترجم)، قرآن مجید، قم، اسوه، 1383 ش.
  12. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تصحیح میرجلال‌الدین محدث ارموی، چاپ دوم، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1371 ق.
  13. برکات، ابراهیم ابراهیم، النحو العربی، قاهره، دار النشر للجامعات، 1428 ق.
  14. بهبودی، محمدباقر، معانی القرآن، چاپ دوم، تهران، نشر مؤلف، 1372 ش.
  15. پاینده، ابوالقاسم (مترجم)، قرآن کریم، چاپ پنجم، تهران، جاویدان، 1357 ش.
  16. جواهری، سیدمحمدحسن، «پژوهشی در انواع ترجمه قرآن کریم»، پژوهش‌های قرآنی، دوره یازدهم، شماره‌های 42ـ43، تابستان و پاییز 1384 ش.
  17. حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی، روح البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  18. خرمشاهی، بهاءالدین (مترجم)، قرآن کریم، تهران، نیلوفر ـ جامی، 1374 ش.
  19. رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385 ش.
  20. رهنما، زین‌العابدین (مترجم)، قرآن مجید با ترجمه و جمع‌آوری تفسیر، تهران، سازمان اوقاف، 1354 ش.
  21. زمخشری، ابوالقاسم جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، تصحیح مصطفی حسین احمد، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  22. سمین حلبی، شهاب‌الدین ابوالعباس احمد بن یوسف، الدّر المصون فی علوم الکتاب المکنون، تحقیق احمد محمد صیره، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1414 ق.
  23. شاهین، داریوش (مترجم)، قرآن کریم، تهران، جاویدان، 1359 ش.
  24. شعرانی، ابوالحسن (مترجم)، قرآن مجید با ترجمه فارسی و خواص سور و آیات، چاپ دوم، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1374 ش.
  25. صادقی تهرانی، محمد،الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنّه، چاپ دوم، قم، فرهنگ اسلامی، 1406 ق.
  26. طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1362 ش.
  27. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1352 ش.
  28. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی و سیدفضل‌اللّٰه یزدی طباطبایی، چاپ دوم، بیروت، دار المعرفه، 1408 ق.
  29. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412 ق.
  30. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  31. همو، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه، 1411 ق.
  32. عشایری منفرد، محمد، «معناشناسی مصدر مضاف و کاربرد آن در ”تفسیر المیزان“»، ماهنامه معرفت، سال بیست و یکم، شماره 173، اردیبهشت 1391 ش.
  33. عضیمه، محمد عبدالخالق، دراسات لاسلوب القرآن الکریم، قاهره، دار الحدیث، بی‌تا.
  34. عکبری، محب‌الدین ابوالبقاء عبداللّٰه بن حسین، التبیان فی اعراب القرآن، ریاض، بیت الافکار الدولیه، بی‌تا.
  35. عمادی، ابوالسعود محمد بن محمد،تفسیر ابی‌السعود المسمی ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  36. فقهی‌زاده، عبدالهادی، کارگاه روش ترجمه (عربی ـ فارسی؛ فارسی ـ عربی)، چاپ دوم، تهران، سمت، 1392 ش.
  37. فنایی اشکوری، محمد، نیایش عارفان؛ شرح حکمت و معنویت شیعی در دعای کمیل، قم، شیعه‌شناسی، 1387 ش.
  38. فولادوند، محمدمهدی (مترجم)، قرآن مجید، چاپ سوم، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1418 ق.
  39. فیض‌الاسلام، سیدعلی‌نقی (مترجم)، قرآن عظیم با ترجمه و خلاصه تفسیر، اصفهان، مهرآئین، 1348 ش.
  40. مجتبوی، سیدجلال‌الدین (مترجم)، القرآن الحکیم، تهران، حکمت، 1371 ش.
  41. مزرعی فراهانی، محمدرضا، عباس اسمعیلی‌زاده، و مرتضی ایروانی نجفی، «بررسی فاعل بودن مضاف‌الیه در عبارت ﴿ذِکْرِ اللهِ﴾ در آیه 28 سوره رعد و واکاوی نظرات مفسران و مترجمان پیرامون آن»،دوفصلنامه مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، سال هفتم، شماره 14، پاییز و زمستان 1399 ش.
  42. مشکینی، علی (مترجم)، ترجمه القرآن الکریم، چاپ دوم، قم، الهادی، 1381ش.
  43. معزی، محمدکاظم (مترجم)، قرآن مجید، قم، اسوه، 1372 ش.
  44. مکارم شیرازی، ناصر (مترجم)، القرآن الکریم، چاپ دوم، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1373 ش.
  45. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، چاپ سی و دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  46. موسوی گرمارودی، سیدعلی (مترجم)، قرآن کریم، چاپ دوم، تهران، قدیانی، 1384 ش.