نماد و نقش آن در فرازمانی بودن قصه‌های قرآنی (مطالعه موردی داستان حضرت موسی (علیه السلام))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشجوی دکتری ادبیات عرب جامعة المصطفی العالمیه

چکیده

قرآن کریم مفاهیم معنوی و انتزاعی را به کمک نماد به شکل ساخت‌های مادی مجسم‌سازی نموده و تصویرهای پویا و مؤثر در ذهن مخاطب می‌آفریند و بر اندیشه‌های انسانی تأثیر می‌گذارد. یکی از تفاوت‌های قصه قرآنی با دیگر داستان‌های بشری، قابلیت انطباق‌پذیری و الگوبرداری فرازمانی است و کارکرد نماد، یکی از عوامل پدیدآورنده فرازمانی بودن قصه قرآنی است. داستان حضرت موسی (علیه‌السلام) به عنوان گسترده‌ترین قصه قرآنی، بالاترین حجم استفاده از نماد را دارد. کارکرد نماد از عوامل پدیدآورنده پویایی و قابلیت انطباق‌پذیری و الگوبرداری فرازمانی این داستان است؛ به گونه‌ای که احساسات و اندیشه درونی مخاطب را در طول تاریخ به خود واداشته و او را شیفته و دلباخته خود نموده است. این پژوهش ضمن بررسی چیستی نماد، به این پرسش پاسخ می‌دهد که کارکرد نماد در قصه حضرت موسی (علیه‌السلام) چگونه سبب فرازمانی شدن این قصه شده است و عصا نماد قدرت‌نمایی، گوسالۀ سامری نماد کجروی، بهانه‌های بنی‌اسرائیلی نماد بهانه‌جویی و لجبازی، آسیه نماد خویشتن‌داری را بررسی می‌کند و فرعون، هامان و قارون را به عنوان سه نماد باطل جبهه سیاسی، اعتقادی و اقتصادی معرفی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Symbols and Its Role in the Quranic Stories

نویسندگان [English]

  • Hasan Kharaghani 1
  • Ali Khayyat 1
  • Muhammad Zaher Ghorbani 2
1 Associate professor at Razavi University of Islamic Sciences
2 A PhD student in Arabic Literature
چکیده [English]

The holy Quran has drawn the spiritual and abstract concepts with the use of the symbol in a form of the material structures and creates dynamic and effective images in the addresses’ mind and it influences on human minds. One of the differences of the Quranic stories with other human stories is compatibility and meta-time modeling. The story of hazrat Musa (Moses) (p.b.u.h) as the most extensive Quranic tale contains the highest use of symbols. The function of the symbol is one the factors of the creating dynamic and compatibility and meta-time modeling of this story as the inward feelings and thought of the addresser has drawn attention to it during the history and it has attracted and allured him. Meanwhile studying whatness of the symbol this research answers this question how the function of the symbol in the story of hazrat Musa (Moses) (p.b.u.h) has made this story to be meta-time and it studies the stick being the symbol of displaying power, the Samiri calf being the symbol of deviance, Israelites’ complaints (grips) being the symbol of complaining and stubbornness, Asiya being the symbol of self-control and it defines the pharaoh of the exodus, Haman and Korah as three invalid (falsehood/ void) symbols of the political, religious (belief) and economic fronts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Symbol
  • The Quranic stories
  • The story of hazrat Musa (Moses) (p.b.u.h)
  • Being meta-time

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1373 ش.
  2. آخوندی، محمدباقر، «نگاه جامعه‌شناختی به قوم یهود در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ویژه قرآن و مسائل جامعه معاصر، سال دوازدهم، شماره 45، بهار 1385 ش.
  3. ابن عاشور، محمدطاهر، التحریر و التنویر «تحریر المعنی السدید و تنویر العقل الجدید من تفسیر الکتاب المجید»، تونس، الدار التونسیة للنشر، 1984 م.
  4. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1408 ق.
  5. بیستونی، محمد، مثال‌های زیبای قرآن (برگرفته از امثال القرآن آیةاللّٰه مکارم شیرازی)، قم، بیان جوان، 1391ش.
  6. خامه‌گر، محمد، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، چاپ دوم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1386 ش.
  7. خلف‌اللّٰه، محمد احمد، الفن القصصی فی القرآن الکریم، بیروت، مؤسسة الانتشار العربی، 1378 ش.
  8. دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، چاپ چهارم، تهران، امیرکبیر، 1357 ش.
  9. همو، فرهنگ دهخدا، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1377 ش.
  10. رشیدی، هدایت، «نمادهای جاندار در قرآن»، مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، سال چهل و پنجم، شماره پیاپی 90، بهار و تابستان 1392 ش.
  11. رضایی، غلامعباس، و سیدپیمان حسینی، «تصویرپردازی هنری در قرآن با تکیه بر تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه»، پژوهشنامه نقد ادب عربی، سال دوم، شماره 3، پاییز و زمستان 1390 ش.
  12. زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، چاپ دوم، بیروت، دار الفکر المعاصر، 1418 ق.
  13. زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  14. سبحانی، جعفر، القصص القرآنیة؛ دراسة و معطیات و اهداف، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1427 ق.
  15. سنگری، محمدرضا، و لیلا حاجی، «نمادهای قرآنی در مثنوی»، رشد آموزش معارف اسلامی، دوره بیست و سوم، شماره 3، بهار 1390 ش.
  16. سیدی، سیدحسین، «مؤلفه‌های تصویر هنری در قرآن» فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، سال دهم، شماره پیاپی 27، تابستان 1387 ش.
  17. شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم، التصویر الفنی فی القرآن، چاپ شانزدهم، قاهره، دار الشروق، 1425 ق.
  18. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، کتاب الخصال، تصحیح و تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1362 ش.
  19. صفری، جهانگیر، و ابراهیم ظاهری عبده‌وند، «جلوه‌های عصای موسی در شعر مولانا»، فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی، سال دوم، شماره 4، تابستان 1392 ش.
  20. طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1362 ش.
  21. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  22. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو، 1373 ش.
  23. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الطبری؛ تاریخ الامم و الملوک، لیدن، بریل، 1879 م.
  24. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانی، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  25. طوسی، محسن، تفسیر نمادهای دینی، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1386 ش.
  26. عرفت‌پور، زینه، و حمیده‌سادات محسنی، «تصویرپردازی هنری آب به مثابۀ منشأ حیات و رزق و روزی در قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سال اول، شماره 2، تابستان 1396 ش.
  27. عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ویرایش عزیزاللّٰه علیزاده، تهران، میلاد نور، 1389 ش.
  28. فروردین، عزیزه، زیبایی‌شناسی هنری در داستان‌های قرآن، چاپ دوم، قم، دفتر عقل، 1387 ش.
  29. قاضی، احمد، سرو روان (مجموعه شعر)، قم، مسجد مقدس جمکران، 1388 ش.
  30. قرشی، سیدعلی‌اکبر، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1371 ش.
  31. قنادی، صالح، آشنایی با معارف قرآن؛ تفسیر موضوعی 1؛ قصه‌های قرآن، چاپ چهارم، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1393 ش.
  32. کاویانی پویا، حمید، و امیره امیری زرند، «عصا و جایگاه نمادین آن در فرهنگ‌ها و باورهای باستانی»، نشریه ادبیات تطبیقی، سال دهم، شماره 19، پاییز و زمستان 1397 ش.
  33. کبیری، علی، «نظریه نمادین بودن زبان قرآن»، فصلنامه رشد آموزش قرآن، سال دهم، شماره 2، زمستان 1391 ش.
  34. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  35. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  36. مدرسی، سیدمحمدتقی، تفسیر هدایت، ترجمه احمد آرام و مترجمان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1377 ش.
  37. همو، من هدی القرآن، چاپ دوم، بیروت، دار القاری، 1429 ق.
  38. معرفت، محمدهادی، تأویل قرآن در رویکردها و اندیشه‌ها، ترجمه حسن خرقانی، قم، التمهید، بهار 1394 ش.
  39. همو، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم، التمهید، 1385 ش.
  40. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1424 ق.
  41. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  42. مهرابی، حشمت‌اله، «رمزگشایی نمادها در کتاب‌های درسی ادبیات متوسطه»، فصلنامه رشد آموزش زبان و ادب فارسی، سال سی و یکم، شماره 3، بهار 1397 ش.
  43. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین احمد بن ابی‌سعد محمد بن احمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق علی‌اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر، 1371 ش.
  44. وهبه، مجدی، و کامل مهندس، معجم المصطلحات العربیة فی اللغة و الادب، چاپ دوم، بیروت، مکتبة لبنان، 1984 م.
  45. هاشمی رفسنجانی، اکبر، و محققان مرکز فرهنگ ومعارف، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، 1389 ش.
  46. همیلتون، ادیت، سیری در اساطیر یونان و رم، ترجمه عبدالحسین شریفیان، ایرانشهر، اساطیر، 1376 ش.
  47. یوسفی، محمدرضا، و صدیقه رسولیان آرانی، «نماد از دیدگاه ابهام (تحلیل عناصر بلاغی نمادگونه در شعر معاصر فارسی)»، دوفصلنامه فنون ادبی، سال پنجم، شماره 2 (پیاپی 9)، پاییز و زمستان 1392 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار