بررسی تطبیقی رویکرد قرآن‌پژوهی «آمنه ودود» و «عایشه بنت‌الشاطی» (با تأکید بر مبانی و روش‌ها)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک

چکیده

شناخت رویکردهای قرآن‌پژوهی مفسران، زمینه فهم، تحلیل و نقد آرا و نظرات ایشان را فراهم می‌سازد؛ زیرا متون تفسیری، متأثر از جهان‌بینی و انگاره‌های ذهنی مفسر و نیز بازتابی از اقتضائات فرهنگی و اجتماعی عصر اوست. تأثیر عنصر جنسیت نیز در فهم متون دینی از جمله مقولاتی است که اخیراً در حوزۀ فهم و تفسیر قرآن، موضوعیت یافته است. از این رو، این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی در یک بستر تطبیقی به بررسی گرایش، مبانی و روش‌های تفسیری «آمنه ودود» و«بنت‌الشاطی»، دو تن از بانوان قرآن‌پژوه پرداخته است. نتایج به دست‌آمده، حاکی از آن است که گرایش تفسیری آمنه ودود، اجتماعی، فراجنسیتی و عدالت‌محورانه است. او در این راستا از روش هرمنوتیکی و تحلیل‌های فلسفی در تبیین گفتمان‌های قرآن بهره برده است. جهت‌گیری مبانی و روش‌ها در فهم قرآنیِ آمنه ودود در تفسیر اجتماعی‌اش، او را به احکام اسلامی در حوزه زنان می‌کشاند تا خوانشی نو و عصری از آن‌ها ارائه دهد. اما گرایش تفسیری بنت‌الشاطی، ادبی ـ کلامی در راستای اعجاز بیانی قرآن است. او تلاش دارد تا از نگاه زبان‌شناسانه، بر اعجاز بیانی قرآن تأکید کند و آرایی همسو با جریان تفسیر بیانی را مطرح نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Comparative Study of the Quranic Researching Approach of “Āmina Wadud” and “ʿĀʾisha Bint al-Shāṭi” (by Emphasis on the Fundamentals and Methods)

نویسندگان [English]

  • Ibrahim Ibrahimi 1
  • Fatimah Dastranj 2
1 Full professor, Dept. of Quran & Hadith Studies, Allameh Tabataba'i University
2 Associate professor, Dept. of Quran & Hadith Studies, University of Arak
چکیده [English]

Knowing the approaches of the commentators (the scholars who interpret the Holy Book of Quran) of Quranic researching provides the basis for understanding, analyzing and criticizing their views and opinions, because tafsīr (Arabic: تفسیر, exegesis) texts are influenced by the commentator’s worldview and mental ideas, as well as a reflection of the cultural and social requirements of his era. One of the issues that has recently become a subject in the field of understanding and interpreting the Holy Book of Quran is the effect of gender element in the understanding of religious texts. Therefore, this research, using descriptive-analytical method in a comparative context, has investigated the tendency, Fundamentals and exegetical methods of “Āmina Wadud” (Arabic: آمنة ودود) and “ʿĀʾisha Bint al-Shāṭi” (عائشة بِنت الشاطئ) two of the Quran researchers. The obtained results indicate that the interpretative tendency of Āmina Wadud is social, transsexual and justice-oriented. She has used the hermeneutic method and philosophical analysis in explaining the discourses of the Qur'an in this regard. The tendency of the fundamentals and methods in the Quranic understanding of Āmina Wadud in her social commentary leads her to Islamic rulings in the field of women in order to present a new and modern reading of them. But Bint al-Shāṭi’s exegesis tendency is theological literary in line with the Quran’s verbal inimitability (Arabic: الإِعجاز البیانیّ, Romanized: al-Iʾjāz) of the Holy Book of Quran. She is trying to put emphasis and style (the methods used in written language) on the verbal inimitability of the Holy Book of Quran by a linguistic point of view in line with the method of verbal exegesis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Āmina Wadud
  • ʿĀʾisha Bint al-Shāṭi
  • Comparative study
  • Literary exegesis
  • Rhetorical exegesis

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن فارس بن زکریا، ابوالحسین احمد، معجم مقائیس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1407 ق.
  3. انوشیروانی، علیرضا، اصول و نظریه‌های فمینیسم در غرب؛ همایش اسلام و فمینیسم (مجموعه مقالات)، جلد اول، مشهد، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فردوسی، 1381 ش.
  4. ایازی، سیدمحمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1373 ش.
  5. ایزدی مبارکه، کامران، شروط و آداب تفسیر و مفسر، تهران، امیرکبیر، 1376 ش.
  6. بابایی، علی‌اکبر، بررسی مکاتب و روش‌های تفسیری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391 ش.
  7. بارلاس، اسماء، «بازخوانی متن مقدس از منظر زنان؛ تفسیر آمنه ودود از قرآن»، ترجمه مهرداد عباسی و متینةالسادات موسوی، دوماهنامه آینه پژوهش، سال بیست و چهارم، شماره 1، فروردین و اردیبهشت 1392 ش.
  8. بولاتا، عیسی، تفسیر مدرن قرآن؛ روش بنت‌الشاطی، بی‌جا، جهان اسلام، 1974 م.
  9. بهمن‌پوری، عبداله، و صدیقه آل کثیر، «بررسی و نقد استنباط فمینیست‌ها از حجاب»، فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی، سال سوم، شماره 2 (پیاپی 10)، پاییز 1394 ش.
  10. بیرامی، رقیه و دیگران، «از هرمنوتیک توحیدی تا پارادایم توحیدی؛ بررسی تطور روش‌شناسی آمنه ودود در فهم قرآن»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال ششم، شماره 2 (پیاپی 12)، بهار و تابستان 1397 ش.
  11. پارسانیا، حمید، «روش‌شناسی و اندیشۀ سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 28، زمستان 1383 ش.
  12. جوینی، مصطفی صاوی، التفسیر الادبی للنص القرآنی، اسکندریه، منشأة المعارف، 2002 م.
  13. خندق‌آبادی، حسین، «متن‌گرایی تاریخی؛ نگاهی به روش تفسیری آمنه ودود با تمرکز بر تفسیر آیه 34 سورۀ النساء»، فصلنامه سراج منیر، سال ششم، شماره 18، بهار 1394 ش.
  14. خولی، امین، «التفسیر»، در: دائرة المعارف الاسلامیه، ترجمه احمد شنتاوی و دیگران، بیروت، دار الفکر، 1933 م.
  15. همو، مناهج تجدید فی النحو و البلاغة و التفسیر و الادب، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1995 م.
  16. ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  17. رضایی اصفهانی، محمدعلی، درسنامه روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382 ش.
  18. رودگر، نرجس، فمینیسم: تاریخچه، نظریات، گرایش‌ها، نقد، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1388 ش.
  19. رومی، فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، بیروت، مؤسسة الرساله، 1418 ق.
  20. ریتزر، جورج، نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشر علمی فرهنگی، 1374 ش.
  21. زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1948 م.
  22. شاکر، محمدکاظم، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382 ش.
  23. شاکر، محمدکاظم، و نانسی ساکی، «بنت‌الشاطی و ساماندهی تفسیر ادبی»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا(س)، سال یازدهم، شماره 4 (پیاپی 24)، زمستان 1393 ش.
  24. شریف، محمد ابراهیم، اتّجاهات التجدید فی تفسیر القرآن الکریم فی مصر، قاهره، دار التراث، 1402 ق.
  25. طباطبایی، سیدمحمدحسین، قرآن در اسلام، چاپ دهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1379 ش.
  26. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.
  27. طیب‌حسینی، سیدمحمود، «با بنت‌الشاطی در التفسیر البیانی»، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره 113، آذر و دی 1387 ش.
  28. طیب‌حسینی، سیدمحمود، و ذبیح‌اله سهرابی کواری، «شیوه تفسیر بیانی در ”التفسیر البیانی“»، فصلنامه حسنا، سال هشتم، شماره 31، زمستان 1395 ش.
  29. عباسی، مهرداد، و متینةالسادات موسوی، «قرائتی نو از قرآن با رهیافتی زن‌محور؛ بررسی دیدگاه‌های آمنه ودود در کتاب قرآن و زن»، دوفصلنامه پژوهش‌نامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره 3، پاییز 1394 ش.
  30. عبدالرحمن، عایشه، التفسیر البیانی، جلد 1، قاهره، دار المعارف، 1962 م.
  31. همو، التفسیر البیانی، جلد 2، قاهره، دار المعارف، 1968 م.
  32. همو، مسئله ترادف در پرتو قرآن، مشروحات بیست و ششمین کنگره بین‌المللی خاورشناسان، 4 مجلد، 1964 م.
  33. علمی، محمدجعفر، «بررسی و نقد نظریه فضل‌الرحمان در بازسازی اجتهاد در دین»، فصلنامه علم سیاسی، سال دهم، شماره 37، بهار 1386 ش.
  34. کریمی‌نیا، مرتضی، «بنت‌الشاطی»، در: دانشنامه جهان اسلام، شماره 4، 1379 ش.
  35. کلانتری، ابراهیم، قرآن و چگونگی پاسخ‌گویی به نیازهای زمان، قم، دفتر نشر معارف، 1382 ش.
  36. مطهری، مرتضی، ده گفتار، چاپ سیزدهم، تهران، صدرا، 1376 ش.
  37. معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیه، 1418 ق.
  38. مؤدب، سیدرضا، تاریخ حدیث، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1388 ش.
  39. همو، روش‌های تفسیر قرآن، قم، اشراق، 1380 ش.
  40. واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1383 ش.
  41. ودود، آمنه، قرآن و زن؛ بازخوانی متن مقدس از منظر یک زن، ترجمه اعظم پویا و معصومه آگاهی، تهران، حکمت، 1393 ش.
  42. ویلفورد، ریک، «فمینیسم»، در: مقدمه‌ای بر ایدئولوژی‌های سیاسی، ترجمه محمد قائد، تهران، نشر مرکز، 1375 ش.
  43. Abou El Fadl, Khaled, Speaking in God’s Name: Islamic Law, Authority and Women, London, Oxford, 2001.
  44. Badran, Margot, “Feminism and the Qurʾān”, in: Encyclopaedia of the Qurʾān, Boston, Leiden, 2002.
  45. Id., Feminism in Islam: Secular and Religious Convergences, Oxford, Oneworld Publications, 2009.
  46. Barlas, Asma, “Believing Women” in Islam: Unreading Patriarchal Interpretations of the Qur'an, Texas, Austin, University of Texas Press, 2002.
  47. Coole, Dianna H., Women in Political Theory: From Ancient Misogyny to Contemporary Feminism, Brighton, Wheatsheaf, 1988.
  48. Hammer, Julian & Omid Safi, Studying American Muslim Women, Religious Authority, and Activism: More Than a Prayer, Cambridge, Cambridge University Press, 2013.
  49. Hidayatullah, Aysha A., Feminist Edges of the Qur'an, New York, Oxford University Press, 2014.
  50. Rahman, Fazlur, Islam & Modernity: Transformation of an Intellectual Tradition, Chicago, University of Chicago Press, 1982.
  51. Ricoueur, Paul, Hermeneutics and the Human Sciences: Essays on Language, Action and Interpretation, John B. Thompson (Ed. & Trans.), Cambridge University Press, 1981.
  52. Roded, Ruth, “Women and the Qurʾān”, in: Encyclopaedia of the Qurʾān, Boston, Brill, Leiden, 2006.
  53. Wadud, Amina, “Alternative Quranic Interpretation and the Status of Women”, in: Gisela Webb (Ed.), Windows of Faith: Muslim Women Scholar-Activists of North America (Women and Gender in Religion), Syracuse University Press, 2000.
  54. Id., Inside The Gender Jihad: Women’s Reform in Islam (Islam in the Twenty-First Century), Oxford, Oneworld Publications, 2006.
  55. Id., Qur'an and Woman: Rereading the Sacred Text from a Woman's Perspective, New York, Oxford University Press, 1999.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار