تحلیل تفسیری فقهی شرطیت خوف نوعی در حرمت القاء در آیه تهلکه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

3 دانش‌آموخته سطح 3 حوزه علمیه مشهد

چکیده

یکی از آیات قرآن کریم که فقیهان در مباحث مختلفی مورد استناد قرار داده‌اند، آیه «وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللّٰه وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ و...» (بقره/ 195) است. گرچه استفاده حرمت القاء در تهلکه از این آیه، جای بحث ندارد، در تعیین گستره حرمت و چگونگی برداشت از آیه، بحث‌های زیادی مطرح است. این مقاله که به روش تحلیلی ـ توصیفی انجام شده، در پی پاسخ به این سٶال است که آیا ملاک حرمت القاء در تهلکه، احتمال، گمان، ترس با ملاک شخصی یا ترس نوعی است؟ این جستار پس از بیان معنای آیه و مطرح نمودن دیدگاه‌ها، به نقد ملاک‌های ارائه‌شده پرداخته و اولاً با توجه به نقدهای وارده بر سایر دیدگاه‌ها و با عنایت به اینکه مورد نمی‌تواند مفهوم کلی و وسیع آیه را تقیید بزند، عمومیت القاء در تهلکه را پذیرفته، و ثانیاً با توجه به اینکه در شریعت اسلام، احکام بر عناوین و موضوعات بار می‌شود و نیز به خاطر بعید بودن التزام فقیهان به لوازم خوف شخصی و به دلیل تنقیح مناط فتوای فقیهان در نظایر آیه، نظریه ترس نوعی را که همان حکم عرف به تعریض شخص به هلاکت می‌باشد، پذیرفته است. بنابراین القاء در صورتی حرام است که از دیدگاه عرف برای نوع انسان‌ها موجب هلاکت باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential Exegetical Analysis of the Conditionality of Generic Fear in the Prohibition of Casting (Throwing) in the Verse of Al-Tahluka Verse (Arabic: آیة التَّهْلُکَة, Destruction)

نویسندگان [English]

  • Muhammad Hassan Qasemi 1
  • Muhammad Imami 2
  • Mozhgan Ziaei 3
1 Assistant professor at Razavi University of Islamic Sciences
2 Associate professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
3 3rd level graduate of Mashhad seminary
چکیده [English]

The verse “Spend your wealth in the cause of Allah and do not let your own hands throw you into destruction and…” is one of the verses of the Holy Quran that jurists have cited it in various discussions (Al-Baqarah, 2:195). There are many debates in determining the extent of the prohibition and how to interpret this verse, although the use of the prohibition of casting (throwing) from this verse is not debatable. This paper which has been done by descriptive analytical method, seeks to answer the question: Is the criterion of the prohibition of casting into Tahluka (Arabic: التَّهْلُکَة, destruction), probability, presumption, fear with individual criterion or generic fear? This research criticizes the presented criteria after stating the meaning of the verse and presenting the viewpoints and firstly, the presented criteria accepts the generality of casting into Tahluka (Arabic: التَّهْلُکَة, destruction), considering the criticisms of other views and considering that the case cannot limit (restrict) the general and expanded meaning of the verse and secondly, due to the fact that rulings are enacted on titles and subjects in Islamic Sharia (Arabic: شریعة, Romanized: sharīʿa) and it is also accepted the theory of generic fear that is the customary ruling for the destruction of the person due to the improbability of jurists’ obligation to personal fear essential concomitants and due to the recension (the effective cause) of the fatwā (Arabic: فتوی; plural fatāwā فتاوی) of jurists in verses such as the mentioned verse. Therefore, casting into Tahluka (Arabic: التَّهْلُکَة, destruction) is forbidden, if it is from the perspective of custom for the human race.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Casting (throwing)
  • Tahluka (Arabic: التَّهْلُکَی
  • destruction)
  • Prohibition
  • Generic fear
  • Individual fear

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آرام حائری بیارجمندی خراسانی، یوسف، مدارک العروه، نجف اشرف، مطبعة النعمان، بی‌تا.
  3. آملی، میرزا محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، نشر مؤلف، 1380 ق.
  4. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  5. ابن فارس بن زکریا، ابوالحسین احمد، معجم مقائیس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  6. ابن فهد حلّی، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدی، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق
  7. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1408 ق.
  8. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
  9. اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة (مع حواشی الامام الخمینی)، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422 ق.
  10. انصاری، مرتضی بن محمدامین،کتاب الزکاة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.
  11. بابایی، احمدعلی، برگزیده تفسیر نمونه، چاپ سیزدهم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1382 ش.
  12. بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1361 ش.
  13. بلاغی نجفی، محمدجواد بن حسن، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، 1420 ق.
  14. بهاءالدین عاملی، محمد بن حسین، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین مع تعلیقات الخواجوئی، چاپ دوم، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1414 ق.
  15. بهجت، محمدتقی، رساله توضیح المسائل، قم، شفق، 1428 ق.
  16. تبریزی، جواد بن علی، اسس القضاء و الشهاده، قم، دفتر معظم‌له، بی‌تا.
  17. جرجانی، ابوالمحاسن حسین بن حسن، جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، تهران، دانشگاه تهران، 1377 ش.
  18. جزائری، سیدعبداللّٰه بن نورالدین، التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنیه، تهران، بی‌نا، بی‌تا.
  19. جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  20. جواهری، حسن‌محمدتقی، الربا فقهیًّا و اقتصادیًّا، قم، نشر مٶلف، 1405 ق.
  21. حائری طهرانی، میرسیدعلی، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1377 ش.
  22. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  23. حسینی بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مٶسسة دار المجتبی، 1428 ق.
  24. حسینی سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  25. حسینی شبّر، سیدعلی، العمل الابقی فی شرح العروة الوثقی، نجف اشرف، مطبعة النجف، 1383‍ ق.
  26. حسینی شیرازی، سیدمحمد، ایصال الطالب الی المکاسب، تهران، اعلمی، بی‌تا.
  27. همو، تبیین القرآن، چاپ دوم، بیروت، دار العلوم، 1423 ق.
  28. حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
  29. حسینی همدانی، سیدمحمدحسین، انوار درخشان، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی لطفی، 1404 ق.
  30. خانی، رضا، و حشمت‌اللّٰه ریاضی، ترجمه تفسیر بیان السعادة فی مقامات العباده، تهران، دانشگاه پیام نور، 1372 ش.
  31. دخیّل، علی بن محمدعلی، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، چاپ دوم، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1422 ق.
  32. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت ـ دمشق، دار العلم ـ الدار الشامیه، 1412 ق.
  33. سیدکریمی حسینی، سیدعباس، تفسیر علّیّین، قم، اسوه، 1382 ش.
  34. شبّر، سیدعبداللّٰه بن محمدرضا، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت، مکتبة الالفین، 1407 ق.
  35. شوکانی، محمد بن علی بن محمد صنعانی، فتح القدیر الجامع بین فنّی الروایة و الدرایة من علم التفسیر، دمشق ـ بیروت، دار ابن کثیر ـ دار الکلم الطیب، 1414 ق.
  36. شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، تحقیق حسین درگاهی، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 1413 ق.
  37. شیرازی، میرزا محمدتقی، حاشیة المکاسب، قم، الشریف الرضی، 1412 ق.
  38. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  39. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دار التفسیر، 1416 ق.
  40. طباطبایی قمی، سیدتقی، دراساتنا من الفقه الجعفری، قم، مطبعة الخیام، 1400 ق.
  41. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، چاپ ششم، قم، دار التفسیر، 1420 ق.
  42. همو، سند العروة الوثقی ـ کتاب الحج، بیروت، مٶسسة امّ القری للتحقیق و النشر، 1426 ق.
  43. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377 ش.
  44. همو، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو،1372 ش.
  45. همو، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مٶسسة الاعلمی، 1415 ق.
  46. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1416 ق.
  47. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1409 ق.
  48. طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران، اسلام، 1378 ش.
  49. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، حاشیة المختصر النافع، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1422 ق.
  50. همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  51. عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، صدوق، 1360 ش.
  52. عاملی، جمال‌الدین حسن بن زین‌الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، 1418 ق.
  53. عاملی، علی بن حسین بن ابی‌جامع، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، تحقیق شیخ مالک محمودی، قم، دار القرآن الکریم، 1413 ق.
  54. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
  55. همو، تذکرة الفقهاء (الطبعة القدیمة)، المجموعة: فقه الشیعة من القرن الثامن، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، بی‌تا.
  56. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، جامع المسائل، چاپ یازدهم، قم، امیر قلم، بی‌تا.
  57. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410 ق.
  58. فضل‌اللّٰه، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، 1419 ق.
  59. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، الاصفی فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدحسین درایتی و محمدرضا نعمتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1418 ق.
  60. همو، تفسیر الصافی، مقدمه و تصحیح و تعلیق حسین اعلمی، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدر، 1415 ق.
  61. همو، معتصم الشیعة فی احکام الشریعه، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، 1429 ق.
  62. قرشی، سیدعلی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ سوم، تهران، بنیاد بعثت، 1377 ش.
  63. همو، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1412 ق.
  64. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
  65. کاشانی، ملا فتح‌اللّٰه بن شکراللّٰه، تفسیر کبیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی محمدحسن علمی، 1336 ش.
  66. همو، خلاصة المنهج، تهران، اسلامیه، 1373 ش.
  67. همو، زبدة التفاسیر، قم، بنیاد معارف اسلامی، 1423 ق.
  68. کاشانی، نورالدین محمد بن مرتضی، تفسیر المعین، تحقیق حسین درگاهی، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1410 ق.
  69. کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، انوار الفقاهه، نجف اشرف، مٶسسة کاشف‌الغطاء، 1422 ق.
  70. کاشفی سبزواری، حسین بن علی، مواهب علیّه یا تفسیر حسینی (بفارسی)، تصحیح سیدمحمدرضا جلالی نائینی، تهران، اقبال، 1369 ش.
  71. کرکی عاملی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
  72. کرمی حویزی، محمد، التفسیر لکتاب اللّٰه المنیر، قم، چاپخانه علمیه، 1402 ق.
  73. مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، چاپ دوم، بیروت، مٶسسة الطبع و النشر، 1410 ق.
  74. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، قم، مؤسسه آل البیتŒ، 1427 ق.
  75. مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، 1380 ش.
  76. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، التمهید، 1428 ق.
  77. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1424 ق.
  78. همو، التفسیر المبین، قم، بنیاد بعثت، بی‌تا.
  79. مقری فیومی، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار الرضی، بی‌تا.
  80. مکارم شیرازی، ناصر، الامثل فی تفسیر کتاب اللّٰه المنزل، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1421 ق.
  81. همو، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  82. همو، رساله توضیح المسائل، چاپ پنجاه و دوم، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1429 ق.
  83. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، الاجتهاد و التقلید، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418 ق.
  84. همو، توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1377 ش.
  85. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مستند العروة الوثقی ـ کتاب الصوم، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  86. موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت، مٶسسه اهل البیتŒ، 1409 ق.
  87. موسوی عاملی، سیدمحمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، بیروت، مؤسسة آل البیتŒ، 1411 ق. (الف)
  88. همو، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الاسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411 ق. (ب)
  89. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، تقریرات الحدود و التعزیرات، قم، بی‌نا، بی‌تا.
  90. میرزا خسروانی، علی‌رضا، تفسیر خسروی، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، اسلامیه، 1390 ق.
  91. نجفی، محمدحسن بن باقر بن عبدالرحیم، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
  92. نراقی، مولی محمدمهدی بن ابی‌ذر، لوامع الاحکام فی فقه شریعة الاسلام، قم، بی‌تا.
  93. وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، چاپ نهم، قم، مدرسه امام باقر‰، 1428 ق.
  94. همدانی، آغا رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، تحقیق المٶسسة الجعفریة لاحیاء التراث، قم، مٶسسه مهدی موعود، چاپخانه دفتر تبلیغات اسلامی، 1421 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار