واکاوی مدارک قاعده جَبّ با تأکید بر تفسیر تسنیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

خداوند نسبت به کسانی که مسلمان می‌شوند، وعده بخشش داده است. با وجود این، افراد غیر مسلمانی که دعوت خداوند به اسلام را مورد توجه قرار می‌دهند، با مسائل گسترده‌ای از جمله دیدگاه اسلام نسبت به اعمال گذشته خویش روبه‌رو هستند. دین اسلام در این زمینه، قاعده معینی دارد که اندیشمندان مسلمان به تبیین آن پرداخته و آن را تحت عنوان «قاعده جَبّ» نام‌گذاری کرده‌اند. اما اشکالاتی که نسبت به مدارک این قاعده مطرح شده است، باعث شده که شماری از اندیشمندان اسلامی از استناد به آن خودداری کنند؛ چرا که احادیث مربوط به آن از لحاظ سندی ضعیف بوده و مستندات قرآنی و سایر ادلۀ آن نیز از حیث دلالت مورد مناقشه واقع شده‌اند. در این نوشته سعی شده با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، مدارک مختلف این قاعده با تأکید بر دیدگاه‌های تفسیر تسنیم استخراج شده و در موارد لزوم مورد نقد و بررسی قرار گیرد. بر اساس یافته‌های پژوهش، ضعف سندی حدیث جَبّ با سایر ادلۀ این قاعده جبران می‌شود. مستندات قرآنی این قاعده نیز به ویژه آیه 38 سوره انفال دربردارنده مفاد این قاعده می‌باشد. سیره نبوی، عمل اصحاب و بنای عقلا نیز هر یک دلیلی مستقل و معتبر در اثبات حجیت این قاعده می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Analysis of the Evidences of the Principle “جَبّ” (Islam Effaces Previous Misdeeds) with Emphasis on Tafsir Tasnim

نویسندگان [English]

  • Ali Zanganeh Ebrahimi 1
  • Gholam Reza Raeisian 2
  • Abbas Esmaeilizadeh 2
1 A PhD student in the Quran Sciences & Hadith, Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate professor at Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Allah to those become Muslims has promised to forgive them. But non-Muslims who notice God’s demand for Islam face extensive problems such as the opinion of Islam about their acts in the past. Islam has a definite principle which Muslims’ scholars have determined it and have entitled as the principle embracing Islam removes previous misdeeds “جَبّ”. But there have been presented problems to its evidences that they have made some Islamic scholars avoid to adduce it. Because the traditions which are based on from the point of sanad (chain of narrators) is weak and the Quranic evidences and the other reasons from the point of indication is debatable. In this note with descriptive-analytic method it has been tried to be extract the different evidences of this principle and to be criticized and examined in required cases. According to the research findings, the weakness of the sanad of hadith “جَبّ” compensates with other evidences. The Quranic evidences of this principle also specially the verse 38 of surah al-Anfal (Arabic: سورة الأنفال) contains the content of this principle and the manner of the holy prophet, the acts of the companions and the practice of the wise also are each of them an independent and authentic evidence for proving the authenticity of this principle.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The principle “جَبّ”
  • Ayat al-ahkam (verses of the rules)
  • Tafsir Tasnim
  • The evidences of the principle “جَبّ”

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن ابی‌الحدید معتزلی، عزالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبةاللّٰه بن محمد بن محمد مدائنی،شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  3. ابن ابی‌جمهور احسائی، محمد بن زین‌الدین علی بن ابراهیم، عوالی اللئالئ العزیزیة فی الاحادیث الدینیه، قم، دار سیدالشهداء‰ للنشر، 1405 ق.
  4. ابن اثیر جزری، مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن ابی‌الکرم محمد بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، قم، اسماعیلیان، 1364 ش.
  5. ابن حنبل، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1414 ق.
  6. ابن فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  7. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، چاپ سوم، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
  8. ابوزید ثعالبی مالکی، عبدالرحمن بن محمد بن مخلوف، تفسیر الثعالبی المسمی بالجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، تحقیق علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مٶسسة التاریخ العربی، 1418 ق.
  9. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
  10. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب الحج، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1425 ق.
  11. جمعی از محققان، مأخذشناسی قواعد فقهی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1421 ق.
  12. جمعی از نویسندگان، مجله فقه اهل بیتŒ، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتŒ ، بی‌تا.
  13. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج1، چاپ هشتم، قم، اسراء، 1388 ش.
  14. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج2، چاپ ششم، قم، اسراء، 1389 ش.
  15. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج6، چاپ هشتم، قم، اسراء، 1389 ش.
  16. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج7، چاپ چهارم، قم، اسراء، 1388 ش.
  17. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج8، چاپ چهارم، قم، اسراء، 1388 ش.
  18. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج9، چاپ سوم، قم، اسراء، 1388 ش.
  19. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج10، چاپ سوم، قم، اسراء، 1389 ش.
  20. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج11، چاپ دوم، قم، اسراء، 1387 ش.
  21. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج12، چاپ دوم، قم، اسراء، 1388 ش.
  22. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج16، چاپ دوم، قم، اسراء، 1388 ش.
  23. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج17، چاپ دوم، قم، اسراء، 1389 ش.
  24. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج18، چاپ دوم، قم، اسراء، 1389 ش.
  25. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج19، چاپ دوم، قم، اسراء، 1389 ش.
  26. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج22، چاپ اول، قم، اسراء، 1389 ش.
  27. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج23، چاپ اول، قم، اسراء، 1390 ش.
  28. همو، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، ج32، چاپ چهارم، قم، اسراء، 1398 ش.
  29. حسینی شیرازی، سیدمحمد، تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت، دار العلوم، 1424 ق.
  30. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  31. خوانساری، رضی‌الدین محمد بن حسین بن جمال‌الدین محمد، تکمیل مشارق الشموس فی شرح الدروس، قم، مؤسسة آل البیتŒ، 1311 ق.
  32. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت ـ دمشق، دار العلم ـ الدار الشامیه، 1412 ق.
  33. زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  34. سبزواری نجفی، محمد بن حبیب‌اللّٰه، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1406 ق.
  35. سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت ـ قاهره، دار الشروق، 1412 ق.
  36. سیفی مازندرانی، علی‌اکبر، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الاساسیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1425 ق.
  37. سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1419 ق.
  38. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدرّ المنثور فی التفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  39. الشریف الرضی، ابوالحسن محمد بن حسین، المجازات النبویه، قم، دار الحدیث، 1380 ش.
  40. صاحب بن عباد، ابوالقاسم اسماعیل، المحیط فی اللغه، بیروت، عالم الکتاب، 1414 ق.
  41. صدر، سیدمحمدباقر، دروس فی علم الاصول، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، 1406 ق.
  42. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دار التفسیر، 1416 ق.
  43. طباطبایی قمی، سیدتقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، قلم الشرق، 1426 ق.
  44. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  45. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران،کتابفروشی مرتضوی، 1416 ق.
  46. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  47. همو، کتاب الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  48. طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران، اسلام، 1378 ش.
  49. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1402 ق.
  50. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1419 ق.
  51. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان، 1415 ق.
  52. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیتŒ، 1414 ق.
  53. همو، نهایة الاِحکام فی معرفة الاَحکام، قم، مؤسسة آل البیتŒ، 1419 ق.
  54. فاضل جواد کاظمی، جواد بن سعید، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  55. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیه، قم، چاپخانه مهر، 1416 ق.
  56. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  57. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410 ق.
  58. فیاض، محمداسحاق، محاضرات فی اصول الفقه، قم مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.
  59. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدر، 1415 ق.
  60. قمی، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، قم، اسوه، 1414 ق.
  61. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
  62. کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، انوار الفقاهة ـ کتاب البیع، نجف اشرف، مؤسسة کاشف‌الغطاء، 1422 ق. (الف)
  63. همو، انوار الفقاهة ـ کتاب الزکاة، نجف اشرف، مؤسسة کاشف‌الغطاء، 1422 ق. (ب)
  64. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  65. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  66. محقق حلّی، نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن،المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سیدالشهداء‰ العلمیه، 1407 ق.
  67. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمد،ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، قم، مؤسسة آل البیتŒ، 1427 ق.
  68. مشکینی، میرزاعلی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، چاپ ششم، قم، الهادی، 1416 ق.
  69. مصطفوی، سیدمحمدکاظم، مائة قاعدة فقهیه، چاپ چهارم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421 ق.
  70. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1373 ش.
  71. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم، المنار، 1413 ق.
  72. موسوی عاملی، سیدمحمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، بیروت، مؤسسة آل البیتŒ، 1411 ق.
  73. میلانی، سیدمحمدهادی، محاضرات فی فقه الامامیة ـ کتاب الزکاة، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1395 ق.
  74. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار