واکاوی تأثیر نعمت‌شناسی بر هیجان‌های مثبت از منظر قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی جامعة المصطفی العالمیه و پژوهشگر پژوهشکده بین المللی امام رضا علیه السلام

2 سطح چهار حوزه علمیه قم

3 استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

پژوهش حاضر در راستای مطالعات بین‌رشته‌ای و توسعه نگاه کاربردی به مباحث قرآن انجام گرفته است. یکی از موضوعات کاربردی و میان‌رشته‌ای، هیجان‌های مثبت است. پژوهشگران روان‌شناسی مثبت‌گرا معتقدند که وقتی افراد، هیجانات مثبت را تجربه می‌کنند، در معرض هیجان‌های منفی مانند ترس، اضطراب و افسردگی قرار ندارند؛ در نتیجه، توازن کلی میان هیجان‌های مثبت و منفی افراد، پیش‌بینی‌کننده احساس به‌زیستن آنان است. در فرایند این پژوهش، سعی نگارندگان بر آن بوده است که با تکیه بر داده‌های کتابخانه‌ای و سامانه‌های رایانه‌ای، پس از جمع‌آوری، دسته‌بندی مباحث، تحلیل و توصیف دقیق آن‌ها، ابتدا «چیستی نعمت»، «چیستی هیجان» و «رابطه نعمت‌شناسی با هیجان‌های مثبت» از متون معتبر استنباط گردد؛ سپس نحوه تأثیر نعمت‌شناسی بر هیجان‌های مثبت از دیدگاه قرآن کریم بررسی شود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که قرآن کریم به دیدن و شناخت داشته‌ها تأکید می‌نماید؛ اما از اصطلاح نعمت استفاده می‌کند. اصطلاح نعمت چیزی فراتر از داشته‌هاست. بین «دیدن داشته‌ها» و «دیدن نعمت» تفاوت‌هایی وجود دارد. در «دیدن داشته‌ها» هیجان‌های مثبت انسان فقط به خاطر «دیدن داشته‌ها»ست؛ اما در «دیدن نعمت» هیجان‌های مثبت به خاطر «وجود داشته‌ها»، «جایگاه نعمت‌دهنده»، «انگیزه نعمت‌دهنده» و «اثر شکر» است. همچنین نعمت‌شناسی نوعی جهان‌بینی و شناخت است که بینش‌ها و نگرش‌های انسان را اصلاح می‌کند و باعث ایجاد، تقویت و افزایش هیجان‌های مثبت می‌گردد. این نوع نگرش، احساس بالیدن و ارزشمند بودن را در او ایجاد می‌کند و از او انسانی شادمان، امیدوار، شاکر و راضی از زندگی خواهد ساخت. در نتیجه، رفتار فردی و اجتماعی او نیز بر اساس همان نگرش تغییر خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Effect of Blessing (Ni‘mat, Arabic: نعمة, Favor) Studies on Positive Emotions from the Perspective of the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Dad Muhammad Amiri 1
  • Jalil Abedi 2
  • Sayyid Mahmoud Marvian Hosseini 3
1 Collaborating researcher of Imam Reza International Research Institute
2 A level 4 of Qom seminary
3 Assistant Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

The present study has been finished in the direction of interdisciplinary studies and the development of a practical view of Quranic topics. One of the practical and interdisciplinary topics is positive emotions. Positive psychology researchers believe that when people experience positive emotions, they are not exposed to negative emotions such as fear, anxiety, and depression. Positive emotions are one of the practical and interdisciplinary topics. Positivism psychology researchers believe that when people experience positive emotions, they are not exposed to negative emotions such as fear, anxiety and depression. As a result, the overall balance between positive and negative emotions of people predicts a better sense of life. The authors after collecting, categorizing the topics, analyzing and accurately describing them, tried to infer firstly [the quiddity of blessing], [the quiddity of emotion], [the relationship between blessing studies (Ni‘mat, Arabic: نعمة, favor) and positive emotions] from valid texts by relying on library data and computer systems, and then examine the effect of blessing studies on positive emotions from the perspective of the Holy Quran. The findings of this research show that the Holy Quran emphasizes on seeing and knowing possessions, but uses the term blessing. The term blessing is something beyond possessions. There are differences between [seeing possessions] and [seeing the blessing]. In seeing possessions, the positive emotions of human are only because of seeing possessions, but in seeing the blessings, positive emotions are because of the existence of possessions, the position of the benefactor, the motivation of the benefactor and the effect of thankfulness. Blessing (Ni‘mat, Arabic: نعمة, favor) study is also a kind of worldview and cognition that corrects human insights and attitudes and creates, strengthens and increases positive emotions. This type of attitude creates a feeling of pride and worth (prosperity and worthiness) and will make him a happy, hopeful, grateful and satisfied person with life, as a result, his individual and social behavior will change based on the same attitude.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Enhancing insight
  • Blessing
  • Thankfulness
  • Positive emotions
  • Positive psychology

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، چاپ دوم، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1373 ش.
  2. نهج‌البلاغه، گردآوری شریف رضی، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت، 1414 ق.
  3. آرگایل، مایکل، روان‌شناسی شادی، ترجمه مسعود گوهری انارکی و دیگران، چاپ دوم، اصفهان، جهاد دانشگاهی، 1383 ش.
  4. آقابابائی، ناصر و مجید اینانلو، «نقش قدردانی نسبت به خدا و خوی قدردانی در کیفیت خواب» فصلنامه روان‌شناسی و دین، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، سال سوم، شماره 4 (پیاپی 12)، زمستان 1389 ش.
  5. ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغه، بیروت، دار العلم للملایین، بی‌تا.
  6. ابن سیدة المرسی، ابوالحسن علی بن اسماعیل، المحکم و المحیط الاعظم، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
  7. ابن شعبه حرّانی، ابومحمد حسن بن علی بن حسین، تحف العقول عن آل الرسولŒ ، چاپ دوم، قم، جامعه مدرسین، 1404 ق.
  8. ابن فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  9. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، چاپ سوم، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
  10. ازدی، ابومحمد عبداللّٰه بن محمد، کتاب الماء (لغت‌نامه جامع پزشکی)، تهران، مٶسسه مطالعات تاریخ پزشکی، 1387 ش.
  11. ازهری، ابومنصور محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  12. اعرافی، علیرضا، «درس خارج فقه»، 12/2/1379 ش.، قابل دستیابی در وبگاه به نشانی <https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/arafi/tarbiat/78/790212>.
  13. انصاری، محمدعلی، تفسیر مشکات، مشهد، بیان هدایت نور، 1391 ش.
  14. باقری آغچه‌بدی، مهدی، محمود گلزاری، و فرامرز سهرابی، «ساخت، رواسازی و اعتباریابی مقیاس شکر بر اساس آموزه‌های اسلام»، دوفصلنامه پژوهش‌نامه روان‌شناسی اسلامی، سال دوم، شماره 3، بهار و تابستان 1395 ش.
  15. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، چاپ چهارم، تهران، دنیای دانش، 1382 ش.
  16. پسندیده، عباس، الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا، قم، دار الحدیث، 1392 ش.
  17. همو، رضایت از زندگی، چاپ سیزدهم، قم، دار الحدیث، 1392 ش.
  18. پسندیده، عباس، محمود گلزاری، و فرید براتی سده، «پایه نظری رضامندی از دیدگاه اسلام» فصلنامه روان‌شناسی و دین، سال پنجم، شماره 4 (پیاپی 20)، زمستان 1391 ش.
  19. پسندیده، عباس، و سیدمهدی خطیب، شادی و شادکامی: درآمدی بر مفهوم شادی و نشاط از دیدگاه اسلام با رویکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا، چاپ دوم، قم، دار الحدیث، 1394 ش.
  20. پلاچیک، رابرت، هیجان‌ها، حقایق، نظریه‌ها و یک مدل جدید، ترجمه محمود رمضان‌زاده، مشهد، آستان قدس رضوی، 1365 ش.
  21. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366 ش.
  22. جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح؛ تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم الملایین، بی‌تا.
  23. حسینی واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
  24. خداپناهی، محمدکریم، انگیزش و هیجان، چاپ نهم، تهران، سمت، 1386 ش.
  25. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1377 ش.
  26. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، الدار الشامیه، 1412 ق.
  27. روحانی، محمود، المعجم الاحصائی؛ فرهنگ آماری کلمات قرآن کریم، مشهد، آستان قدس رضوی، 1366 ق.
  28. ریو، جان مارشال، انگیزش و هیجان، ترجمه یحیی سیدمحمدی، چاپ نهم، تهران، ویرایش، 1385 ش.
  29. سلیگمن، مارتین، شادمانی درونی؛ روان‌شناسی مثبت‌گرا در خدمت خوشنودی پایدار، ترجمه مصطفی تبریزی و دیگران، چاپ ششم، تهران، دانژه، 1396 ش.
  30. شجاعی، محمدصادق، انگیزش و هیجان؛ نظریه‌های روان‌شناختی و دینی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391 ش.
  31. همو، درآمدی بر روان‌شناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی، قم، دار الحدیث، 1389 ش.
  32. شهیدی، شهریار، روان‌شناسی شادی، تهران، قطره، 1388 ش.
  33. صاحب بن عباد، ابوالقاسم اسماعیل، المحیط فی اللغه، تحقیق محمدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتاب، 1414 ق.
  34. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، التوحید، قم، جامعه مدرسین، 1398 ق.
  35. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1390 ق.
  36. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تصحیح سیداحمد حسینی اشکوری، تهران، المکتبة المرتضویه، 1375 ش.
  37. عسکری، ابوهلال حسن بن عبداللّٰه بن سهل، معجم الفروق اللغویه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421 ق.
  38. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، کیمیای سعادت، تصحیح حسین خدیو جم، تهران، علمی و فرهنگی، 1383 ش.
  39. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1409 ق.
  40. فردریکسون، باربارا، مثبت‌گرایی؛ چگونه به زندگی شور و نشاط بیشتری ببخشیم، ترجمه نسرین پارسا، تهران، رشد، 1395 ش.
  41. فضل‌اللّٰه، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، 1419 ق.
  42. فعالی، محمدتقی، آرامش، تهران، مٶسسه فرهنگی هنری دین و معنویت آل یاسین، 1396 ش.
  43. همو، زندگی معنوی، قم، تیماس، 1398 ش.
  44. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، چاپ چهارم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  45. کارلسون، ریچارد، شادمانی پایدار، ترجمه ارمغان جزایری، تهران، البرز، 1377 ش.
  46. کاویانی، محمد، روان‌شناسی در قرآن (بنیان‌ها و کاربردها)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398 ش.
  47. همو، روان‌شناسی در قرآن (مفاهیم و آموزه‌ها)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393 ش.
  48. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق
  49. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ ، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  50. محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه عقاید اسلامی، قم، دار الحدیث، 1384 ش.
  51. مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، چاپ پنجم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391 ش.
  52. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ سوم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1430 ق.
  53. معین، محمد، فرهنگ معین، چاپ بیست و ششم، تهران، امیرکبیر، 1388 ش.
  54. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، چاپ سی و دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  55. نراقی، محمدمهدی بن ابی‌ذر، جامع السعادات، تصحیح محمد کلانتر، چاپ دوم، بیروت، مٶسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
  56. نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408 ق.
  57. هاشمی رفسنجانی، اکبر و همکاران، فرهنگ قرآن، چاپ سوم، قم، بوستان کتاب، 1383 ش.
  58. هفرن، کیت، و ایلونا بونیول، روان‌شناسی مثبت‌نگر؛ نظریه‌ها، پژوهش‌ها و کاربست‌ها، ترجمه محمدتقی تبیک و محسن زندی، قم، دار الحدیث، 1395 ش.
  59. Lopez, Shane J., The Encyclopedia of Positive Psychology, Malden, MA, Wiley-Blackwell, February 2009.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار