گفتمان‌کاوی تطبیقیِ متن به مثابۀ تحلیل جامع قرآن و مطالعات قرآنی (موردکاوی آیه 30 و 31 سوره نور و تفاسیر منتخب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و وادبیات عرب دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

گفتمان‌کاوی تطبیقی بین قرآن و مطالعات قرآنی می‌تواند به عنوان یک ارزیابی جامع و روشمند به کار رود. در این شیوه با تأکید بر هم‌وزنی و هم‌جهتی قرآن و اثر مربوطه، می‌توان قضاوت کرد که نظام کلی اثر با نظام کلی قرآن هماهنگ باشد. در این نوشتار، گفتمان دو آیه 30 و 31 سورۀ نور و گفتمان تعدادی از تفاسیر معاصر به صورت تطبیقی و با روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شد و در ذیل دو مقولۀ مهمِ کلمۀ کانونی و زمینۀ گزینش کلمات به فرایند ترکیب واژگان پرداخته شد و سپس در بخش جمله و سیاق، ملاحظات مهم گفتمانی موجود در متن، به صورت تطبیقی کاویده شد. در نهایت در سیاق مردان مؤمن، پدیدۀ «امر بدون امر» و نقش ارجاعی و تغییر دلالی دیده شد و در سیاق زنان مؤمن، گسترۀ شناختی قابل تأملی ملاحظه گشت و در نهایت، در بخش مشترک، نقش انسجامی و مرکز مرجعیت رؤیت گردید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Comparative Discourse Analysis of the Text as the Comprehensive Assessment of the Holy Quran and the Quranic Studies; Case Analysis of the Verse 30 and 31 of Noor Surah and the Selected Exegeses

نویسندگان [English]

  • Saeideh Momayezi 1
  • Sayyed Hussein Seyyedi 2
  • Ahmad Reza Heydarian Shahri 3
1 A PhD student in Arabic Language & Literature, Ferdowsi University of Mashhad
2 Full professor at Ferdowsi University of Mashhad
3 Associate professor at Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The comparative discourse analysis between the holy Quran and the Quranic studies can be employed as a comprehensive and methodological assessment. In this method with emphasizing the identical meter and trend of the Quran and the connected work can be judged that the general system (arrangement and order) of the work is in harmony with the general system of the holy Quran. In this paper the discourse of two verses 30 and 31 of surah al-Noor (Arabic: سورة النور) and some discourses of the contemporary exegeses with comparative form and with analytic-descriptive method has been investigated. Under two main categories “focus-word and the context of the selection of words” it has been studied the process of the structure of terms and then in the section of sentences and siaq (the linguistic sense; context) it has been surveyed the important existing discourse consideration in the text in comparative form. Lastly in the siaq of the men who are muʾmin (Arabic: مؤمن believer), the phenomenon of command without command and anaphoric role and indicative change has been seen and in the siaq of women who are believers it has been found the considerable cognitive scope (range) and at the last in the common part the cohesive role and the referential center has been observed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah al-Noor
  • The comparative discourse analysis
  • Hijab verses
  • Exegesis
  • Woman

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن حاجب، ابوعمرو عثمان بن عمر، الکافیة فی النحو، شرح رضی‌الدین استرآبادی، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
  3. ابن عاشور، صلیحه، «الخطاب القرآنی و المناهج الحدیثة فی تحلیله»، مجلة الاثر، سال دهم، شماره 11، 30/06/2011 م.
  4. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  5. ابن فارس، ابوالحسین احمد، الصاحبیُّ فی فقه اللغة العربیة و مسائلها و سنن العرب فی کلامها، تحقیق سیداحمد صقر، قاهره، مطبعة عیسی البابی الحلبی و شرکاه، بی‌تا.
  6. الهیان، لیلا، «بررسی اهمیت بافت در پژوهش‌های ادبی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال نهم، شماره‌های 36ـ37، تابستان و پاییز 1391 ش.
  7. بدرالدین ابراهیم، حمدی، معجم الاوزان الصرفیة لکلمات القرآن الکریم، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، بی‌تا.
  8. برکت، بهزاد، «تحلیل گفتمانی دشواری‌های ترجمۀ ادبی»،ادب‌پژوهی، سال اول، شماره 1، بهار 1386 ش.
  9. بهرامپور، شعبانعلی، درآمدی بر تحلیل گفتمان، به اهتمام محمدرضا تاجیک، تهران، فرهنگ گفتمان، 1379 ش.
  10. بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، کتاب الاسماء و الصفات، بیروت، بی‌نا، 1984 م.
  11. پاکتچی، احمد، نشست تخصصی «مطالعات قرآنی؛ وضعیت حال، چشم‌انداز آینده»، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393 ش.
  12. جنابی، سیروان عبدالزهره، و صادق فوزی نجادی، «مبنی الصیغة ومعناها فی النصّ القرآنیّ ـ صیغة أفعل أنموذجاً»، مجلة مرکز دراسات الکوفه، مجلد 1، شماره 43، دسامبر ـ کانون الاول 2016 م.
  13. حسینی اجداد، سیداسماعیل، «تحلیل گفتمان خطبۀ امام سجاد‰ در کوفه بر اساس بافت متنی و موقعیتی»، مطالعات ادبی متون اسلامی، سال اول، شماره 3، پاییز 1395 ش.
  14. حماسة عبداللطیف، محمد، النحو و الدلاله، قاهره، دار الشروق، 2000 م.
  15. روشنفکر، کبری، خلیل پروینی، سعیده ممیزی، و راضیه‌سادات سادات الحسینی، «الدراسة الصوتیة فی لغة القرآن و دلالتها فی الآیات الفقهیة (آیات الحجاب نموذجاً)» مجله آفاق الحضارة الاسلامیه، سال هفدهم، شماره 2، پاییز و زمستان 1436 ق.
  16. زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، چاپ دوم، بیروت، دمشق، دار الفکر المعاصر، 1418 ق.
  17. زهد، عصام العبد محمد، «مفهوم الخطاب القرآنی للمؤمنین فی ضوء سورة النور»، مجلة جامعة فلسطین للابحاث و الدراسات، مجلد 5، شماره 1، 30 ژوئن/ حزیران 2015 م.، <http://dspace.up.edu.ps/xmlui/handle/123456789/111?show=full>.
  18. سادات مصطفوی، سیدحسن، حمیدرضا شعیری، و هادی رهنما، «از کرامت جاهلی تا کرامت قرآنی؛ نشانه‌شناسی فرایندهای گفتمانی ”کرامت“ در قرآن با تکیه بر الگوی تنشی»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال اول، شماره 2، بهار و تابستان 1392 ش.
  19. ساسانی، فرهاد، «تأثیر بافت متنی بر معنای متن»، زبان‌پژوهی، سال دوم، شماره 3، پاییز و زمستان 1389 ش.
  20. سعیدی روشن، محمدباقر، «متن، فرامتن و تحلیل معنای پایه و نسبی و تطبیق آن با تفسیر»، مجله مطالعات اسلامی، شماره 80، تابستان 1387 ش.
  21. سلطانی، علی‌اصغر، قدرت، گفتمان و زبان، تهران، نی، 1387 ش.
  22. سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت ـ قاهره، دار الشروق، 1412 ق.
  23. سیدی، سیدحسین، و غلامرضا رئیسیان، «واژه به مثابه ابزار تحلیل گفتمان قرآن»، مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، سال چهل و چهارم، شماره 2 (پیاپی 89)، پاییز و زمستان 1391 ش.
  24. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاشباه و النظائر فی النحو، مقدمه فایز ترحینی، بی‌جا، دار الکتب العربی، 1984 م.
  25. همو، المزهر فی علوم اللغة و انواعها، تحقیق محمد عبدالرحیم، بیروت، دار الفکر، 2005 م.
  26. شعیری، حمیدرضا، تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان، تهران، سمت، 1392 ش.
  27. همو، «مطالعه فرایند تنشی گفتمان ادبی»، پژوهش‌های زبان‌های خارجی، شماره 25، پاییز 1384 ش.
  28. شکرانی، رضا، مهدی مطیع و هدی صادق‌زادگان، «بررسی روش گفتمان‌کاوی و چگونگی کاربست آن در مطالعات قرآنی»، پژوهش، سال سوم، شماره 1، بهار و تابستان 1390 ش.
  29. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  30. طهماسبی، عدنان، و شهریار نیازی، «البنیة والسیاق و اثرها فی فهم النصّ»، مجلة اللغة العربیة و آدابها، سال اول، شماره 1، تابستان 1384 ش.
  31. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، المقصد الاسنی فی شرح معانی اسماء اللّٰه الحسنی، بیروت، چاپ فضله شحاده، 1971 م.
  32. فرکلاف، نورمن، تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمه فاطمه شایسته‌پیران و دیگران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1387 ش.
  33. قائمی‌نیا، علیرضا، بیولوژی نص؛ نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393 ش.
  34. کفعمی، تقی‌الدین ابراهیم بن علی، المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی، تحقیق فارس حسون، قم، مٶسسه قائم آل محمد، 1412 ق.
  35. مختاری، رمضانعلی، تأثیر آگاهی از عوامل انسجامی درون متن در درک مطلب خواندن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، 1377 ش.
  36. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ سوم، بیروت ـ قاهره ـ لندن، دار الکتب العلمیه ـ مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، بی‌تا.
  37. ممیزی، سعیده، آیات الحجاب فی تفاسیر القرآن الکریم؛ دراسة اسلوبیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی کبری روشن‌فکر، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، 1392 ش.
  38. نصیرات، جهاد محمد، «آیتا غضّ البصر من سورة النور؛ دراسة تحلیلیة بیانیة»، المجلة الاردنیة فی الدراسات الاسلامیه، مجلد 5، شماره 1، مارس/ آذار 2009 م.
  39. هرماس، عبدالرزاق، «القرآن الکریم و مناهج تحلیل الخطاب»، مجلة الاِحیاء، شماره 19، پاییز و زمستان 2001 م.
  40. یقطین، سعید، «انفتاح النصّ الروائیّ»، بیروت، المرکز الثقافی العربی، الدار البیضاء، 1989 م.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار