مقایسه مفهوم قرآنی تفضیل با مفهوم تبعیض در علوم اجتماعی و استلزامات آن در مباحث جنسیتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف (رشته قرآن و متون اسلامی) دانشگاه قرآن و حدیث

2 استادیار گروه قرآن دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران

3 دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

از دیرباز تا کنون، افراد ناآشنا با معارف قرآنی، شبهاتی درباره گزاره‌های قرآنی مربوط به حقوق و جایگاه اجتماعی زنان مطرح کرده‌اند. یکی از مستندات این شبهه‌افکنان در مورد جایگاه زن در قرآن کریم، استدلال به مفهوم «تفضیل» در آیه 34 سوره نساء است. آنان مدعی‌اند که این مفهوم قرآنی بر «تبعیض» علیه زنان دلالت می‌کند. این نوشتار بر آن است که با هدف پاسخ‌گویی مستدل به این شبهه و همچنین تنویر افکار عمومی خصوصاً جوانان نسبت به مقصود خداوند از آیات «تفضیل»، به روش توصیفی ‍ـ تحلیلی مٶلفه‌های معنایی مفهوم قرآنی «تفضیل» و «تبعیض» در علوم اجتماعی را استخراج نموده و پس از مقایسه این دو، اثبات نماید که واژه تفضیل ممکن است بر مزیتی برای مردان نسبت به زنان دلالت داشته باشد؛ ولی در واقع بیانگر برتری تکوینی آنان برای ایفای نقش «قوّام» بودن و انجام مسئولیت برای حفظ و تأمین نیازمندی‌های خانواده است. این امر با مفهوم تبعیض در علوم اجتماعی کاملاً متفاوت است و هیچ دلالتی بر آن ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Comparison between the Quranic Concept of Preference and the Concept of the Discrimination in Social Sciences and Its Entailments in the Gender–Based Debates

نویسندگان [English]

  • Muhammad Mahdi Gharibi 1
  • Ali Safari 2
  • Muhammad Ali Mahdavi Rad 3
1 A PhD student in Islamic Studies
2 Assistant professor at Quran & Hadith University, Pardis of Tehran
3 Associate professor at University of Tehran, Pardis of Farabi
چکیده [English]

From the late time people who are not acquainted with the Quranic studies have propounded doubts about the Quranic Propositions connected to the rights and social position of women. One of the evidences of these who cast doubt on the position of women in the holy Quran is to draw conclusion from the concept of “preference” (Arabic: تفضیل) in the 34th verse of surah al-Nisa'. They claim that this Quranic concept indicates “discrimination” against women. This note with the analytic-descriptive aims to have extracted semantic components of the Quranic concept “preference and discrimination” in the social sciences to answer logically to this doubt and also enlights the public opinions specially youths to the intent of Almighty God from the verses of “preference” and after comparing these two it is going to prove that the term “preference” perhaps indicates a privilege for men to women but in reality it shows their creational superiority for fulling the role of “قوام” (i.e. protector and maintainer) and to fulfil their responsibility for protecting and providing the family’s needs. This matter differs from the concept of discrimination in the social sciences completely and there is no indication to it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • “Preference” in the Quran
  • Superiority of men
  • Women in the holy Quran
  • Discrimination in the social sciences
  • Gender discrimination

مراجع

  1. ابن عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1420 ق.
  2. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم،لسان العرب، قم، ادب الحوزه، 1405 ق.
  3. ابن هائم مصری، شهاب‌الدین احمد بن محمد بن عماد، التبیان فی تفسیر غریب القرآن، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1423 ق.
  4. انصاری، نسرین، و بدری شاه‌طالبی، «تبعیض ادراک‌شده»، مقاله در کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و مهندسی، ترکیه، دانشگاه استانبول، 28 جولای 2016 م.، قابل دستیابی در وبگاه سیویلیکا به نشانی: <https://civilica.com/doc/537238>.
  5. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1381 ش.
  6. بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی الفبایی عربی ـ فارسی، ترجمه رضا مهیار، بی‌تا.
  7. بلاغی نجفی، محمدجواد بن حسن، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، وجدانی، بی‌تا.
  8. بیرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران، کیهان، 1375 ش.
  9. جبلی، خدیجه، جامعه‌شناسی معلولیت: تبیین جامعه‌شناختی تبعیض علیه معلولین، مقدمه باقر ساروخانی، تهران، علمی، 1391 ش.
  10. جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، تهران، فرهنگ اسلامی، 1361 ش.
  11. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، 1387 ش.
  12. جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم الملایین، بی‌تا.
  13. حسینی آلوسی بغدادی، شهاب‌الدین محمود بن عبداللّٰه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
  14. خزائلی، معین، «تقسیم ارث برابر بین فرزندان دختر و پسر»، 16 اوت 2019 م.، منتشرشده در: <https://iranhr.net/fa/articles/3892>.
  15. رابرتسون، یان، درآمدی بر جامعه (با تأکید بر نظریه‌های کارکردگرایی، ستیز و کنش متقابل نمادی)، ترجمه حسین بهروان، تهران، به‌نشر، 1377 ش.
  16. راد، علی، «قرآن و آموزه تفضیل پیامبران؛ اسلوب، زمینه‌ها و ماهیت»، قرآن شناخت، سال یازدهم، شماره 2 (پیاپی 21)، پاییز و زمستان 1397 ش.
  17. رشید رضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، دار المعرفه، 1414 ق.
  18. رواسیان کاشی، سمیه، فصل مشترک تبعیض‌ها: بررسی کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان، تهران، پژوهش، 1388 ش.
  19. ساروخانی، باقر، دائرةالمعارف علوم اجتماعی، تهران، کیهان، 1370 ش.
  20. سها، «نقد قرآن»، 1393 ش.، منتشرشده در: <www.azadieiran2.wordpress.com>.
  21. سید قطب بن ابراهیم شاذلی، فی ظلال القرآن، بیروت، دار الشروق، 1425 ق.
  22. شادلو، شیده، «نقش فرهنگ در متعادل ساختن نگرش‌های جنسیتی در حیات اجتماعی برای توانمند ساختن زنان»، مجموعه مقالات همایش توانمندسازی زنان، تهران، مرکز مشارکت زنان، 1382 ش.
  23. شایان‌مهر، علیرضا، دائرةالمعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران، کیهان، 1377 ش.
  24. شریعتی، علی، مجموعه آثار 26: علی‰، تهران، آمون، 1368 ش.
  25. شورچه، عبدالحسین، و سمیرا حیاتی، «ادعای برتری مطلق مرد بر زن»، 26 مهر 1395 ش.، منتشرشده در: <https://tazkerah.ir/content/85>.
  26. شهشهانی، سهیلا، «چارچوب مفهومی جنسیت»، مقاله در: نگرشی بر تحلیل جنسیتی در ایران، گردآوری نسرین جزنی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1380 ش.
  27. صادق‌زاده طباطبایی، سیدمحمود، و سیدمحمد مرتضوی، «معیار برتری پیامبران از نگاه قرآن و حدیث»، مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، سال چهل و سوم، شماره 2/86، بهار و تابستان 1390 ش.
  28. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامی، 1406 ق.
  29. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  30. طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
  31. طباطبایی امین، طاهره‌سادات، «بررسی و نقد انگارۀ برتری ذاتی بنی‌اسرائیل بر اساس مطالعه تطبیقی تفاسیر قرآن و تفاسیر عهد عتیق»، دوفصلنامه مطالعات تطبیقی قرآن‌پژوهی، سال سوم، شماره 5، بهار و تابستان 1397 ش.
  32. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران، 1377 ش.
  33. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  34. طیبی، زینب، «تفاسیر فریقین و آیه ﴿اَلرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ﴾»، پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده (فصلنامه تخصصی طهورا)، سال سوم، شماره 5، بهار 1389 ش.
  35. عضدانلو، حمید، آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، تهران، نی، 1386 ش.
  36. علاسوند، فریبا، «معیار نابرابری در تعریف عدالت: امری فلسفی یا کلامی؛ بررسی دیدگاه علامه طباطبایی درباره تفاوت حقوقی مرد و زن»، دوفصلنامه مطالعات جنسیت و خانواده، سال چهارم، شماره 2 (پیاپی 7)، پاییز و زمستان 1395 ش.
  37. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر؛ مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  38. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، هجرت، 1410 ق.
  39. فضل‌اللّٰه، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، 1419 ق.
  40. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدر، 1415 ق.
  41. قدسی، احمد، «نگاهی به آیه 34 سوره نساء و مسئله قوامیت مردان بر زنان»، پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده (فصلنامه تخصصی طهورا)، سال سوم، شماره 5، بهار 1389ش.
  42. قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1371 ش.
  43. کدیور، محسن، «بازخوانی حقوق زنان در اسلام ”عدالت مساواتی“ به جای ”عدالت استحقاقی“»، مهر 1390 ش.، منتشرشده در: <https://kadivar.com/8931>.
  44. گولد، جولیوس، و ویلیام ل. کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران، مازیار، 1376 ش.
  45. گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی، 1376 ش.
  46. مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  47. مروی، محمدعلی، «سرپرستی خانواده با نگاه به آیه 34 سوره نساء»، ماهنامه معرفت، سال شانزدهم، شماره 122، بهمن 1386 ش.
  48. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360 ش.
  49. مطهری، مرتضی، عدل الهی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (الف)
  50. همو، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1367 ش.
  51. همو، یادداشت‌های استاد مطهری، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (ب)
  52. معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، 1391ش.
  53. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1424 ق.
  54. مقری فیومی، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار الهجره، بی‌تا.
  55. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  56. نظرآهاری، شیوا، «از حقوقی که نداریم؛ نگاهی دوباره به قوانین تبعیض‌آمیز»، ایران اینترنشنال، 4/12/1398.
  57. واحدی، ابوالحسن علی بن احمد، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دار القلم، 1415 ق.
  58. هاشمی، سیدحسین، «گواهی زنان»، کتاب نقد، سال سوم، شماره 12، پاییز 1378 ش.
  59. هاشمی علی‌آبادی، سیداحمد، «بررسی شبهه اخلاقی سلب کرامت زنان در صدر آیه 34 سوره نساء»، پژوهش‌های اخلاقی، سال ششم، شماره 2، زمستان 1394 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار