نقد شخصیت‌پردازی ساره در برابر هاجر و مهاجرت به حجاز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه قم و مدرس دانشگاه فرهنگیان

2 استادیار دانشگاه فرهنگیان

3 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه قم

چکیده

از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ، هجرت حضرت هاجر و اسماعیل (علیهماالسلام) به سرزمین بی‌آب و علف حجاز است، که به ایجاد شهر و حرم امن الهی و تجدید بنای خانه کعبه انجامید. تعلیل این هجرت به رذیله‌ای چون حسادت و انتساب آن به بانو ساره، مسئله‌ای سؤال‌برانگیز است که به جهت شهرت داستان، تأثیر و ترویج آن در منابع، آثار هنری و رسانه‌ها، ضرورت واکاوی مسئله را می‌طلبد. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی ـ تحلیلی در صدد تحقیق و بررسی این مسئله است که علی‌رغم اوصاف پسندیدۀ ساره در قرآن، شدت عمل او تحت تأثیر حسادت ادعایی، دارای تنافی و تناقض است. از این رو، واکاوی همه‌جانبه و تطبیقی این داستان در قرآن، تاریخ، حدیث و اخلاق ضروری است که در این نوشتار پس از تبیین مفهومی و کاربردی حسد و بررسی تطبیقی متون، با تمرکز بر توصیف قرآن به عنوان معیار صحت در توصیف شخصیت‌های داستان و نقد و بررسی قرآن به قرآن گزارش‌ها، به نظر می‌رسد چنین تفسیری، هماهنگ با ظواهر و مبانی قرآنی نبوده و شایستۀ ترویج نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Criticism of the Characterization of Sarah before Hajar and Immigration to Hijaz

نویسندگان [English]

  • Maryam Rastegar 1
  • Ali Pirhadi 2
  • Waliyollah Naqipourfar 3
1 PhD of Islamic Doctrine Lecture Training
2 Assistant professor at Farhangian University
3 Assistant professor at University of Qom
چکیده [English]

One of the most important milestones in history is the immigration of hazrat Hajar (Arabic: هاجر) and Ismail (Arabic: إسماعیل) to the land with no water and vegetation “Hijaz” that it leaded to the establishment the divine and security shrine and city and reconstruction of Ka'aba. The justification of this immigration for such a vice like jealousy and ascribing it to Sarah (Arabic: سارة) is questionable that it is crucial to study the issue for being a famous story, its effect and propagation in sources, the artistic works and media. The following research with analytic-descriptive method is going to study this issue that in spite of the righteous attributes of Sarah in the holy Quran, her haughtiness under the effect of the claimed jealousy has opposition and being contradicting; therefore, it is vital to analyze this story in the holy Quran, history, hadith and ethics from all aspects and comparatively. In this paper after the functional and conceptual explanation of jealousy and comparative study of the texts, with centralizing on the description of the holy Quran as a valid criterion on the description of the story characteristics and criticism and examination of the holy Quran via Quran of the reports; it seems that such exegesis has not been in compatible with (harmony) the Quranic and it is not righteous to be propagated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hazarat Ebrahim
  • Sarah
  • Hajar
  • Jealousy
  • Immigration

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن ابی‌الحدید معتزلی، عزالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبةاللّٰه بن محمد بن محمد مدائنی،شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  3. ابن اثیر جزری، عزالدین ابوالحسن علی بن ابی‌الکرم محمد،الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385 ق.
  4. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1389 ش.
  5. همو، مقدمة ابن خلدون، بیروت، دار الفکر، 1401 ق.
  6. ابن داود حلّی، تقی‌الدین حسن بن علی، کتاب الرجال، تهران، دانشگاه تهران، 1383 ق.
  7. ابن شاذان، ابومحمد فضل، الایضاح، بیروت، مٶسسة الاعلمی للمطبوعات، 1402 ق.
  8. ابنطاووس، رضی‌الدین ابوالقاسم علیبن موسی بن جعفر بن محمد،سعد السعود، نجف، حیدریه، 1369 ش.
  9. ابن عربی، محمد بن عبداللّٰه، احکام القرآن، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  10. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، چاپ سوم، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
  11. بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1361 ش.
  12. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، چاپ دوم، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1371 ق.
  13. بورونی، علی، «زنان ابراهیم در روایات و تواریخ یهودی ـ مسیحی و اسلامی»، فصلنامه تاریخ‌پژوهی، سال دهم، شماره‌های 36ـ37، پاییز و زمستان 1387 ش.
  14. تهامی، فاطمةالسادات، و اعظم فرجامی، «ساره همسر ابراهیم‰ در قرآن و روایات»، صحیفه مبین، شماره 43، پاییز 1387 ش.
  15. جزائری، سیدنعمت‌اللّٰه، قصص الانبیاء، تهران، فرحان، 1381 ش.
  16. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، 1395 ش.
  17. همو، زن در آینه جلال و جمال، قم، اسراء، 1387 ش.
  18. حسینی واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
  19. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی،تاریخ بغداد أو مدینة السلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417 ق.
  20. دستغیب، سید عبدالحسین، حسد و دروغ، شیراز، کانون تربیت، 1363 ش.
  21. ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، قاهره، دار الکتب الحدیثه، 1381 ش.
  22. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412 ق.
  23. سبحانی تبریزی، جعفر، اضواء علی عقائد الشیعة الامامیة و تاریخهم، تهران، مشعر، 1379 ش.
  24. سبزواری، ملاهادی بن مهدی، اسرار الحکم، قم، مطبوعات دینی، 1383 ش.
  25. سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، دانشگاه تهران، 1373 ش.
  26. صدر، سیدرضا، حسد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1378 ش.
  27. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعه، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1360 ش.
  28. همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، مشهد، دانشگاه مشهد، 1346ش.
  29. همو، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1419 ق.
  30. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، علل الشرائع، قم، داوری، 1385 ش.
  31. همو، عیون اخبار الرضا‰، تهران، جهان، 1378 ش.
  32. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  33. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، قاهره، مطبعة الاستقامه، 1357 ش.
  34. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی،کشف الریبة عن احکام الغیبة و النمیمه (بیماری‌های روانی)، ترجمه سیدابراهیم سید علوی، تهران، مشعل آزادی، 1384ش.
  35. همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  36. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان، 1415 ق.
  37. عسکری، سیدمرتضی، معالم المدرستین، تهران، المجمع العلمی الاسلامی، 1413ق.
  38. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، قم، دار الذخائر، 1411 ق.
  39. همو، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  40. قرشی بنایی، سیدعلی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1412 ق.
  41. قطب‌الدین راوندی، ابوالحسین سعید بن هبةاللّٰه، قصص الانبیاء، تحقیق غلامرضا عرفانیان یزدی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1409 ق.
  42. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، چاپ سوم، قم، دار الکتاب، 1363ش.
  43. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
  44. کتاب مقدس، ترجمه فاضل‌خان همدانی و ویلیام گلن، چاپ سوم، تهران، ایلام، 2002 م.
  45. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  46. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  47. مرتضوی، سیدضیاء، «ساره، همسر قهرمان توحید؛ هاجر، مهاجر سرزمین توحید»، مجله پیام زن، شماره 85، فروردین 1378 ش.
  48. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین بن علی، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی‌طالب‰، قم، انصاریان، 1426 ق.
  49. همو، مروج الذهب و معادن الجوهر، مصر، السعاده، 1377 ش.
  50. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
  51. معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، الجامعة الرضویه، 1391 ش.
  52. مقری فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم، دار الهجره، 1414 ق.
  53. مکارم شیرازی، ناصر، الامثل فی تفسیر کتاب اللّٰه المنزل، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1421 ق.
  54. نجاشی، ابوالحسن احمد بن علی بن احمد بن عباس، رجال النجاشی (فهرست اسماء مصنفی الشیعه)، چاپ ششم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1365 ش.
  55. نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408 ق.
  56. هاکس، جیمز، قاموس، کتاب مقدس، تهران، اساطیر، 1383 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار