تحلیل مفهوم‌شناسی همدلی در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مشاوره، گروه روان‌شناسیِ مشاوره و تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 استادیار فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مطالعه حاضر، نگاهی متفاوت به مفهوم همدلی به عنوان یکی از مهارت‌های زندگی دارد و مسیر رشد و تحول همدلی را مورد بررسی قرار داده است که این مسیر می‌تواند به کمال همدلی یعنی ایثار ختم شود. برای رسیدن به این هدف، دیدگاه قرآن کریم و نظرات دانشمندان علوم قرآنی و روان‌شناسی درباره همدلی جمع‌آوری گردید و با استفاده از روش تحلیل مفهومی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که همدلی، با مفاهیم مواسات، جود و سخا، انفاق، احسان و ایثار در متون اسلامی ارتباط معنایی دارد. یکی از مهم‌ترین مفاهیم مرتبط با همدلی، ایثار است که نقطۀ اوج همدلی می‌باشد. ایثار واژه‌ای ارزشمند است که از همدلی سرچشمه می‌گیرد. برای حرکت از رفتارهای همدلانه به سمت ایثار، تربیت اسلامی، پیرایش از غفلت، آسیب‌های نفس و زشتی‌های اخلاقی، تقویت نرم‌دلی، به چالش کشیدن انگاره‌های منفی درباره ایثار، آموزش مهارت‌ها و صفات اخلاقیِ مرتبط با ایثار، الگوسازی، درک حقیقت پروردگار و تقویت ارتباط با خداوند پیشنهاد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Conceptual Analysis of Empathy in the Gracious Qur’an

نویسندگان [English]

  • Iman Sayyid Moharrami 1
  • Abolfazl Ghaffari 2
1 PhD student in Counseling
2 Assistant professor at Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The present study has a different view of the concept of empathy as one of the life skills and has examined the path of empathy growth and development, which can lead to the perfection of empathy, i.e. the sacrifice (Arabic: ایثار, Romanized: Īthār, altruism, self-sacrifice). The views of the Holy Quran and the views of Quranic scholars and psychologists on empathy were collected to achieve this goal, and examined using conceptual analysis. The results showed that empathy is semantically related to the concepts of compassion (condolence), open-handed (the quality of being munificent), generosity, infāq (Arabic: إنفاق, disbursement) iḥsān (Arabic: إحسان ʾiḥsān, benefaction), and the sacrifice (self-sacrifice) in Islamic texts. The sacrifice (self-sacrifice) is one of the most important concepts related to empathy, which is the highest empathy. The sacrifice (self-sacrifice) is a valuable word that comes and derives from empathy. These items in order to move from empathic behaviors toward sacrifice are suggested: Islamic education (cultivation), purification from negligence, soul (psyche, spirit) harms and moral degradation (ugliness), strengthening softness of heart, challenging negative imaginations about self-sacrifice, teaching skills and moral attributes related to self-sacrifice, modeling, understanding the truth of God and strengthening the relationship with God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Empathy
  • Sacrifice

مراجع

  1. قرآن حکیم و شرح آیات منتخب، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، چاپ پنجم، قم، اسوه، 1390 ش.
  2. ابن فارس، ابوالحسین احمد، ترتیب معجم مقائیس اللغه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387 ش.
  3. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، 1428 ق.
  4. ابوالقاسمی، عباس، «اعتباریابی و روایی مقیاس بهره همدلی برای دانش‌آموزان دبیرستانی»، فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، سال پنجم، شماره 4 (پیاپی 21)، زمستان 1388ش.
  5. انصاری، محمدعلی، سودای نفس؛ شناخت آسیب‌های نفس در پرتو قرآن کریم، چاپ دوم، مشهد، بیان هدایت نور، 1395 ش.
  6. ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، چاپ چهارم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368 ش.
  7. ایزوتسو، توشیهیکو، مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، چاپ دوم، تهران، فرزان روز، 1388 ش.
  8. باقری، خسرو، درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، تهران، علمی و فرهنگی، 1387 ش.
  9. تقوی، سیدمحمدرضا، «نظریه پردازش، پذیرش و پرورش دین: رویکردی نرم برای انتقال فرهنگ ایثار و شهادت»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، سال ششم، شماره 12، بهار و تابستان 1390 ش.
  10. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه و شرح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378 ش.
  11. حاتمی، سعیده، مقایسه میزان همدلی در نوجوانان جامعه‌پسند، زورگو و قربانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان، 1390 ش.
  12. حسینی شاهرودی، سیدمرتضی، تعریف و خاستگاه دین، مشهد، آفتاب دانش، 1382 ش.
  13. درخشان، ف.، «ابعاد مختلف جهانی شدن و تأثیر آن بر هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت»، چکیده مقالات همایش ملی ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت، اصفهان، 1387 ش.
  14. دولابی، محمداسماعیل، طوبای محبت، تهران، محبت، 1383 ش.
  15. راد، علی، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن (با رویکرد نقادانه به آرای ذهبی، عسّال و رومی)، تهران، سخن، 1390 ش.
  16. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن کریم، ترجمه حسین خداپرست، چاپ چهارم، قم، نوید اسلام، 1390 ش.
  17. سلطان‌القرائی، خلیل، و جواد مصرآبادی، «بررسی تطبیقی دیدگاه اسلام و کارل راجرز نسبت به ماهیت و کمال انسانی»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، سال دوم، شماره 4، بهار و تابستان 1386 ش.
  18. سیادت، ع.، «بررسی نقش مدیریت و رهبری سازمانی بر ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت»، چکیده مقالات همایش ملی ترویج هنجارهای فرهنگی ایثار و شهادت، اصفهان، 1387 ش.
  19. سیدی، سیدحسین، و علی رفیعی، «معناشناسی ایثار در قرآن کریم»، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 32، پاییز 1393 ش.
  20. شریفی، اصغر، و فاطمه اسلامیه، «بررسی رابطه میان یادگیری سازمانی و به کارگیری فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار در سال تحصیلی 86 ـ87»، فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال اول، شماره 2، زمستان 1387 ش.
  21. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412 ق.
  22. عزیزی، بیتا، ثریا قطبی، حسن نجفی، و اکبر رهنما، «واکاوی مٶلفه‌های رفتاری ایثار با رویکردی به قرآن و حدیث»، دوفصلنامه پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، سال هفتم، شماره 15، بهار و تابستان 1396 ش.
  23. علوی، سیدجعفر، مهارت‌های زندگی با نگاه دینی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1389 ش.
  24. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410 ق.
  25. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1388 ش.
  26. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تعلیق علی‌اکبر غفاری، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  27. کومبز، جرالد آر.، و لو روی بی. دنیلز، پژوهش فلسفی: تحلیل مفهومی، ترجمه خسرو باقری، 1387 ش.
  28. محمدپور، فاطمه، روابط علّی ـ ساختاری همدلی، تئوری ذهن، غفلت، هوش اجتماعی و رفتارهای قلدری در دانش‌آموزان دوره متوسطه، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه تبریز، 1393 ش.
  29. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، 1390 ش.
  30. مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1380 ش.
  31. مطهری، مرتضی، انسان کامل، تهران، صدرا، 1367 ش.
  32. نوئین، آرمیتا، محمدباقر کجباف، و مهرنوش فرودستان، «رفتارهای مطلوب اجتماعی و ایثارگری در شهروندان اصفهانی»، مجله جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و چهارم، شماره 2 (پیاپی 50)، تابستان 1392 ش.
  33. هراتیان، عباسعلی، و محمدرضا احمدی، «رابطه حرمت خود بر همدلی نوجوانان»، فصلنامه روان‌شناسی و دین، سال پنجم، شماره 1 (پیاپی 17)، بهار 1391 ش.
  34. یاری‌قلی، بهبود، و جعفر بهادری خسروشاهی، «بررسی تطبیقی مفهوم همدلی از منظر روان‌شناسی و مبانی اسلامی»، فصلنامه سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، سال دوم، شماره 3، تابستان 1397 ش.
  35. یقینی، سمیه، مقایسه مکانیسم‌های دفاعی، همدلی و مهارت‌های ارتباطی در پرستاران و کمک‌بهیاران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود، 1394 ش.
  36. Batson, C. Daniel, “These things called empathy: Eight related but distinct phenomena”, in: Jean Decety & William Ickes (Eds.), The social neuroscience of empathy, 2009.
  37. Batson, C. Daniel & Bruce D. Duncan & Paula Ackerman & Terese Buckley & Kimberly Birch, “Is Empathic Emotion a Source of Altruistic Motivation?”, Journal of personality and Social Psychology, Vol. 40(2), 1981.
  38. Brunel, Marie-Lise, & Louise Dupuy-Walker, “Empathy at the service of pedagogical expertise”, in: Lecture Delivered at the Fifth Congress of Airpe, 1988.
  39. Damon, William, Empathy, Shame, Guilt, The Moral Child, New York, 1988.
  40. Davis, Mark H., Empathy: A Social Psychological Approach, Washington D. C., Brown & Benchmark, 1994.
  41. Duan, Changming & Clara E. Hill, “The current state of empathy research”, Journal of Counseling Psychology, Vol. 43(3), 1996.
  42. Eisenberg, Nancy & Richard A. Fabes & Gustavo Carlo & Debra Troyer & Anna Lee Speer & Mariss Karbon & Galen Switzer, “The relations of maternal practices and characteristics to children’s vicarious emotional responsiveness”, Child Development, Vol. 63(3), 1992.
  43. Francis, Leslie J. & Jennifer S. Croft & Alice Pyke, “Religious diversity, empathy, and God images: Perspectives from the psychology of religion shaping a study among adolescents in the UK”, Journal of Beliefs & Values, Vol. 33(3), 2012.
  44. Graziano, William G. & Meara M. Habashi & Brad E. Sheese & Renée M. Tobin, “Agreeableness, empathy, and helping: A person x situation perspective”, Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 93(4), 2007.
  45. Grusec, Joan E., & Sandra L. Skubiski, “Model nurturance, demand characteristics of the modeling experiment, and altruism”, Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 14(4), 1970.
  46. Hardy, Sam A. & Lawrence J. Walker & David D. Rackham & Joseph A. Olsen, “Religiosity and adolescent empathy and aggression: The mediating role of moral identity”, Psychology of Religion and Spirituality, Vol. 4(3), 2012.
  47. Hoffman, Martin L., “Empathy, social cognition, and moral action”, in: William M. Kurtines & Jacob L. Gewirtz (Eds.), Handbook of Moral Behavior and Development, Bd. 1, 1991.
  48. Irani, Annahita S., “Positive Altruism: Helping that Benefits Both the Recipient and Giver”, Master of Applied Positive Psychology (MAPP) Capstone Projects, 2018.
  49. Kagan, Jerome, The Nature of the Child, Basic Books, 1984.
  50. Malti, Tina & Michaela Gummerum & Monika Keller & Marlis Buchmann, “Children’s Moral Motivation, Sympathy, and Prosocial Behavior”, Child Development, Vol. 80(2), 2009.
  51. Moore, Chris & Kiran Pure & David Furrow, “Children’s Understanding of the Modal Expression of Speaker Certainty and Uncertainty and Its Relation to the Development of a Representational Theory of Mind, Child Development, Vol. 61(3), 1990.
  52. Peterson, Christopher & Martin E. P. Seligman, Character Strengths and Virtues: A Handbook and Classification, Vol. 1, Oxford University Press, 2004.
  53. Siegel, Natalie M., Kids Helping Kids: The Influence of Situational Factors on Peer Intervention in Middle School Bullying, The University of North Carolina at Chapel Hill, 2008.
  54. UNICEF Evaluation Office, Global Evaluation of Life Skills Education Programmes, New York, UNICEF, 2012.
  55. Zak, Paul J., “The physiology of moral sentiments”, Journal of Economic Behavior & Organization, Vol. 77(1), 2011.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار