الگویی در تحول دانش تناسب سور؛ مطالعه موردی تناسب سور فتح و محمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه میبد

2 گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات . دانشگاه میبد

3 گروه علوم قرآن و حدیث . دانشگاه میبد

چکیده

شناخت تناسب سوره‌های قرآن و کوشش در جهت بررسی دقیق‌تر ساختار هندسی آن به منظور بهره‌برداری‌های مختلف تفسیری و کلامی از دغدغه‌های قرآن‌شناسان معاصر است. یکی از زمینه‌های پژوهش در این باره، شناسایی، تلفیق یافته‌های قرآن‌شناسان قدیم و جدید و ایجاد برون‌رفت‌هایی در این دانش قرآنی است. از رویکردهای کهن در دانش تناسب سوره‌های قرآن، همان مطالعه خطی یا «ترتیب السور» و «تناسب السور» است که کاملاً نگاه خطی را در خود دارد. امروزه نیز این نگاه همچنان دنبال شده است.
این پژوهش بر آن است تا با تلفیق یافته‌های قرآن‌پژوهان قدیم و جدید، به ارتقا این رویکرد در مطالعه ساختار قرآن کریم کمک نماید و در تحلیل ارتباط بین سوره محمد با سوره فتح کاربردی سازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بین این دو سوره، گونه‌های مختلفی از ارتباطات لفظی و معنایی در دو ساحت خُرد و کلان وجود دارد. از نتایج این پژوهش می‌توان به ایجاد زمینه بهتر برای فهم بهتر این دو سوره، شناخت و تبیین بهتر ساختار متنی قرآن کریم، همچنین ارائه جواب‌هایی مستدل به شبهات درباره پاشانی و چندلایگی بودن ساختار (متن) قرآن و همچنین تبیین زیبایی‌های بیان قرآن کریم اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Paradigm in the Evolution of the Proportion Science of Sūrahs; the Case Study of the Proportion of the Sūrahs “al-Fath and Muhammad”

نویسندگان [English]

  • Sedigheh Janati Firouzabadi 1
  • Ahmad Zare Zardini 2
  • Kamal Sahraei Ardakani 3
1 An MA of the Quran Sciences & Hadith
2 Associate professor at University of Meybod
3 Assistant professor at University of Meybod
چکیده [English]

The knowledge of the proportion of the Quran sūrahs and attempt for performing more accurate study of the geometry structure of it for the different exegetical and theological utilizations is of the Quran (modern) contemporary researchers’ concerns. One of the research backgrounds for it is to know and put the findings of the non-contemporary and modern Quran scholars together and creating results in these Quranic sciences. Of the old approaches in the proportion science of the Quran surahs is linear study or the chronology of the surahs and the proportion of the surahs which totally contains a linear look in it. Today this look has continuously been followed. This research aims to promote this approach in the study of the holy Quran structure with putting the findings of the non-contemporary and modern Quran scholars together and to apply it in the analysis of the relationship between the sūrahs “Muhammad” and “Fath”. The findings show that there are different types of verbal and semantic relationship between these two surahs in the two micro and macro areas. It can be implied that the outcomes of this research which can be implied are: establishing a better background for perceiving these two sūrahs, a better knowledge and determination of the textual structure of the holy Quran and also presenting arguable answers to doubts about the multi layers of the Quran structure (text) and determination of the aesthetics of the holy Quran statement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muhammad sūrah
  • Al-Fath sūrah
  • Textual relationship
  • The proportion of the Quran sūrahs
  • The Quran structure (morphology)
  1. قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، تهران، علویون، 1395 ش.
  2. نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه محمد دشتی، قم، محمدامین، 1395 ش.
  3. ابن سهل عسکری، ابوهلال حسن بن عبداللّٰه، کتاب الصناعتین؛ الکتابة و الشعر، تحقیق علی محمد بجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، المکتبة العصریه، 1406 ق.
  4. ابن عادل دمشقی، ابوحفص عمر بن علی، اللباب فی علوم الکتاب، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419 ق.
  5. ابن عربی، محی‌الدین، رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن، به کوشش محمود محمود الغراب، دمشق، مطبعة نضر، 1410 ق.
  6. ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق محمد جلیل صدقی، بیروت، دار الفکر، 1420 ق.
  7. همو، تفسیر النهر المادّ من البحر المحیط، بیروت، دار الجنان، 1407 ق.
  8. ابوزید، نصر حامد، مفهوم النص؛ دراسة فی علوم القرآن، چاپ پنجم، بیروت، المرکز الثقافی العربی، 2000 م.
  9. اصلاحی، امین احسن، تدبر القرآن، به اهتمام حسن خاور، لاهور، فاران، 1430 ق.
  10. بازرگان، عبدالعلی، نظم قرآن، تهران، قلم، 1375 ش.
  11. برزگر، محمد، و عباس همامی، «ساختار سبع مثانیِ قرآن کریم (نظریه‌ای جدید در باب چینش سوره‌ها)»، مجله پژوهش دینی، شماره 36، بهار و تابستان 1397 ش.
  12. بقاعی، برهان‌الدین ابوالحسن ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
  13. ثقفی غرناطی، ابوجعفر احمد بن ابراهیم بن زبیر، البرهان فی تناسب سور القرآن، تحقیق محمد شعبانی، مغرب، وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیه، 1410 ق.
  14. حرّی، ابوالفضل، «درباره کتاب انسجام در قرآن: مطالعه مفهوم نظم در تدبر در قرآن اثر اصلاحی»، ماهنامه کتاب ماه دین، شماره 163، اردیبهشت 1390 ش.
  15. خرقانی، حسن، «تناسب و ارتباط میان سوره‌های قرآن»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره 21ـ22، بهار و تابستان 1379 ش.
  16. درّاز، محمد عبداللّٰه، النبأ العظیم، کویت، دار القلم، 1390 ق.
  17. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، چاپ دوم، قاهره، بی‌نا، 1368 ق.
  18. زرکشی، بدرالدین محمد بن عبداللّٰه، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار المعرفه، 1415 ق.
  19. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، به کوشش سعید المندوب، بیروت، دار الفکر، 1416 ق.
  20. همو، تناسق الدرر فی تناسب السور، تحقیق عبدالقادر احمد عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1406 ق.
  21. صالح سامرائی، فاضل، تناسب میان سوره‌های قرآن کریم، ترجمه عبدالجبار غواصی، تهران، ایلاف، 1396 ش.
  22. صفوی، کورش، درآمدی بر معناشناسی، چاپ پنجم، تهران، سوره مهر، 1393 ش.
  23. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  24. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  25. عطا حسن، سامی، المناسبات بین الآیات و السور فوائدها و انواعها و موقف العلماء منها، بیروت، جامعة آل البیتŒ، بی‌تا.
  26. غماری حسنی، ابوالفضل عبداللّٰه محمد صدیق، جواهر البیان فی تناسب سور القرآن، قاهره، مکتبة القاهره، بی‌تا.
  27. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر؛ مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415 ق.
  28. فرین، ریموند، رابطه ساختار و تفسیر در قرآن (مطالعه‌ای بر تقارن و انسجام در متن مقدس اسلام)، ترجمه سمیه محمدیان، تهران، مٶسسه آموزشی تألیفی ارشدان، 1398 ش.
  29. قاسم، محمد احمد یوسف، الاعجاز البیانی فی ترتیب آیات القرآن الکریم و سوره، قاهره، دار المطبوعات الدولیه، 1979 م.
  30. قرشی، سیدعلی‌اکبر، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1371 ش.
  31. قطّان، منّاع، مباحث فی علوم القرآن، بیروت، مٶسسة الرسالة، 1401 ق.
  32. مراغی، احمد مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  33. مسلم، مصطفی، مباحث فی التفسیر الموضوعی، دمشق، دار القلم، 1410 ق.
  34. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  35. نظام‌الدین نیشابوری (نظام الاعرج)، حسن بن محمد بن حسین، غرائب القرآن و رغائب الفرقان (تفسیر نیشابوری)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416 ق.
  36. نهاوندی، محمد بن عبدالرحیم، نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثه، 1429 ق.
  37. هاشمی، سیداحمد، جواهر البلاغه، قم، دار العلم، 1389 ش.
  38. همامی، عباس، چهره زیبای قرآن؛ پژوهشی پیرامون تناسب آیات، اصفهان، بصائر، 1375 ش.