اعتبارسنجی نظریه اعجاز روان‌شناختی قرآن با تأکید بر آراء امین خولی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه قرآن پژوهی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 دکتری علوم قرآن و حدیث

چکیده

«اعجاز قرآن» از مباحث مورد اعتنای اساطین علوم قرآن بوده و یکی از نظریاتی که در این باره مطرح کرده‌اند، نظریه «اعجاز روان‌شناختی» است. جستار پیش رو که از نوع تحقیقات کتابخانه‌ای است، اعجاز روان‌شناختی قرآن را با روشی توصیفی ـ تحلیلی، از منظر «امین خولی» محقق معاصر مصری، بررسی کرده است. نتیجه آنکه از نگاه خولی، اعجاز روان‌شناختی، یکی از وجوه اعجاز ادبی ـ بیانی قرآن محسوب می‌شود و مراد از آن، این است که قرآن با هدفِ پرورش انسان و اصلاح جامعه، در دعوت خویش زوایای پنهان نفس آدمی را مدّنظر داشته و شناخت عمیق قرآن از این زوایا ـ‌که گزاره‌های علمی روز از روان انسان نیز آن را تأیید می‌کنندـ نشان از الهی بودن قرآن و اعجاز آن دارد. با این حال، نظریه خولی با چند اشکال و ابهام مواجه است: نخست آنکه مقدماتی که برای نظریه خود پی‌ریزی کرده است، در برخی ابعاد و اجزاء با یکدیگر سازگاری ندارند؛ دوم آنکه مبانی دیدگاه وی با برخی از ضروریات دین منافات دارد؛ سوم آنکه وی برخی از مفاهیم کلیدی نظریه خود را تبیین نکرده است؛ و چهارم آنکه شواهد نظریه‌اش از بُعد کمّی و کیفی ناتمام است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Validation of the Theory of Cognitive Psychology Inimitability of the Qur'an with Emphasis on the Views of Amin al-Khouli

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mahmud Tayeb Hosseini 1
  • Sayyed Ebrahim Mortazavi 2
1 Associate professor at Research Institute of Hawzah & University
2 PhD in Quran & Hadith Sciences
چکیده [English]

“The inimitability of the Qur'an” is one of the topics considered by the masters of the sciences of the Qur'an and one of the theories that have been proposed in this regard is the theory of “the inimitability of cognitive psychology”. The present article, which is a type of library research, examines the cognitive psychology inimitability of the Qur'an in a descriptive-analytical manner, from the perspective of Amin al-Khouli, the Egyptian writer. As a result, from Al-Khouli's point of view, cognitive psychology inimitability is one of the aspects of the literary inimitability-expressive of the Qur'an and what it means is that the Qur'an, with the aim of developing man and reforming society, in its invitation, considers the hidden angles of the human soul and the deep knowledge of the Qur'an from these angles -which is also confirmed by the modern scientific statements of the human psyche- is a sign of the divinity of the Qur'an and its miracles. However, Khouli's theory faces several drawbacks and ambiguities; First, the premise he has laid down for his theory is -in some dimensions and components- incompatible with each other; Second, the foundations of his view contradict some of the necessities of religion; Third, he has not explained some of the key concepts of his theory, and fourth, the evidence for his theory is quantitatively and qualitatively incomplete.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Cognitive psychology inimitability
  • Literary inimitability
  • Amin al-Khouli

مراجع

  1. اریکسون، میلتون، قصه درمانی، ترجمه مهدی قراچه‌داغی، بی‌جا، اوحدی، 1375 ش.
  2. اسعدی، محمد و همکاران، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392 ش.
  3. اعظم‌شاهد، رئیس، اعجاز قرآن از دیدگاه مستشرقان، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1386 ش.
  4. بنت‌الشاطی، عایشه عبدالرحمن، اعجاز بیانی، ترجمه حسین صابری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376 ش.
  5. بهجت فومنی، محمدتقی، سخنرانی تصویری، مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت آیةاللّٰه العظمی بهجت به نشانی: <bahjat.ir/fa/content/1101>.
  6. پیروزفر، سهیلا و همکاران، «بررسی نسبت مکتب ادبی امین الخولی با اندیشه‌های معتزله»، نشریه تفسیر و زبان قرآن، شماره 1، پاییز و زمستان 1395 ش.
  7. چاوشی، حسین، بلاغت از دیدگاه روان‌شناسی، قم، خوشرو، 1381 ش.
  8. حسین، طه، فی الصیف، بی‌جا، مؤسسة هنداوی للتعلیم و الثقافه، 2012 م.
  9. حکیمی، محمدرضا، ادبیات و تعهد در اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1358 ش.
  10. خلف‌اللّٰه، محمد احمد، الفن القصصی فی القرآن الکریم، عرض و تحلیل خلیل عبدالکریم، لندن ـ بیروت ـ قاهره، سینا للنشر ـ الانتشار العربی، 1999 م.
  11. خلیل، مصطفی سعید مصطفی، الاعجاز التأثیری للقرآن الکریم و اثره فی الدعوة الی اللّٰه تعالی، قاهره، شرکة اجالینا للنشر و التوزیع، 1430 ق.
  12. خولی، امین، التفسیر؛ نشأته، تدرجه، تطوره، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، 1982 م.
  13. همو، مناهج تجدید فی النحو و البلاغة و التفسیر و الادب (مجموعة مقالات)، بیروت، دار المعرفه، 1961 م.
  14. رتراود، ویلانت، «جریان‌شناسی تفاسیر قرآن در دوره معاصر»، ترجمه مهرداد عباسی، نشریه آینه پژوهش، دوره پانزدهم، شماره 86، خرداد و تیر 1383 ش.
  15. رضایی اصفهانی، محمدعلی، و مصطفی احمدی‌فر، «اعجاز روان‌شناختی قرآن در گستره اجتماع»، نشریه قرآن و علم، دوره پنجم، شماره 8، بهار و تابستان 1390 ش.
  16. رومی، فهد بن عبدالرحمن، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، چاپ سوم، بیروت، موسسة الرساله، 1418 ق.
  17. زرین‌کوب، عبدالحسین، نقد ادبی، جستجو در اصول و روش‌ها و مباحث نقادی با بررسی در تاریخ نقد و نقادان، تهران، امیرکبیر، 1373 ش.
  18. شفیعی کدکنی، محمدرضا، صور خیال در شعر فارسی، تهران، نگاه، 1375 ش.
  19. شمیسا، سیروس، نقد ادبی، تهران، فردوس، 1381 ش.
  20. صاوی جوینی، مصطفی، شیوه‌های تفسیر قرآن کریم، ترجمه موسی دانش و حبیب روحانی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1387 ش.
  21. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
  22. طیب‌حسینی، سیدمحمود، «امین خولی و مؤلفه‌های تفسیر ادبی»، نشریه مشکوة، شماره 99، تابستان 1387 ش.
  23. همو، «تأملاتی در گرایش تفسیر ادبی معاصر»، نشریه قرآن شناخت، دوره دوم، شماره 4، پاییز و زمستان 1388 ش.
  24. همو، «نواندیشی در بلاغت»، نشریه آینه پژوهش، شماره 105ـ106، مرداد و آبان 1386 ش.
  25. طیب‌حسینی، سیدمحمود، علی خراسانی، محمد اکبری کارمزدی، و علی مدبر (اسلامی)، تفسیرشناسی؛ مبانی، منابع، قواعد، روش‌ها و گرایش‌ها، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1396 ش.
  26. عبدالرحمن، عبداللّٰه علی، الاعجاز النفسی فی القرآن الکریم، با اشراف محمد خازر المجالی، الجامعة الاردنیه، کلیة الدراسات العلیا، درجة الماجستیر، 2005 م.
  27. علامه حلی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، الباب الحادی عشر، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی، 1365 ش.
  28. غیاثی، محمدتقی، نقد روان‌شناختی متن ادبی، تهران، نگاه، 1382 ش.
  29. فتوحی رودمعجنی، محمود، بلاغت تصویر، تهران، سخن، 1389 ش.
  30. قاسمپور، محسن، اعظم پویازاده، و محدثه ایمانی، «بازنگری مبانی و روش تفسیر ادبی معاصر از منظر امین خولی»، نشریه آموزه‌های قرآنی، دوره چهاردهم، شماره 25، بهار و تابستان 1396 ش.
  31. قصاب، ولید ابراهیم، مناهج النقد الادبی الحدیث؛ رؤیة اسلامیه، دمشق، دار الفکر،1430 ق.
  32. قطب، سیدمحمد، اصول و شیوه‌های نقد ادبی، ترجمه محمد باهر، تهران، خانه کتاب، 1390 ش.
  33. کحیل، عبدالدائم، روائع الاعجاز النفسی فی القرآن الکریم، نسخه الکترونیکی، بی‌تا، قابل دستیابی در وبگاه <http://www.kaheel7.com/ar>.
  34. کریمی‌نیا، مرتضی، «امین خولی و بنیادگذاری مکتب ادبی در تفسیر»، نشریه برهان و عرفان، شماره 6، زمستان 1384 ش.
  35. مرادپور، سمانه، و علی علی‌محمدی، «تفسیر»، کتاب ماه دین، شماره 162، فروردین 1390 ش.
  36. مرویان حسینی، سیدمحمود، و ابوذر حسینی، «بررسی اعجاز روان‌شناختی قرآن»، نشریه قرآن و علم، دوره هفتم، شماره 13، پاییز و زمستان 1392 ش.
  37. مطعنی، عبدالعظیم ابراهیم محمد، ویژگی‌های بلاغی بیان قرآنی، ترجمه سیدحسین سیدی، تهران، سخن، 1388 ش.
  38. نجم، محمد یوسف، مناهج النقد الادبی بین النظریة و التطبیق، مراجعة احسان عباس، بیروت، دار صادر، 2007 م.
  39. Mir, Mustansir, “The Quran as Literature”, in: The Koran: critical concepts in Islamic studies, Vol. 3, Colin turner (Ed.), Routledge Curzon, 2004.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار