تمایزسنجی ایمان‌آوری قوم یونس با ایمان‌ناپذیری دیگر اقوام بر اساس تحلیل محتوای مضمونی سوره یونس(علیه‌السلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه قرآن و حدیث پردیس تهران

3 تفسیر قرآن، دانشکده مطالعات تطبیقی قرآن، علوم و معارف قرآن کریم، شیراز، ایران

چکیده

در روایتِ دعوت اقوام توسط انبیاء، مدح قوم یونس در نسبت با نکوهش سایر اقوام، یک وجه تمایز اساسی محسوب می‌شود. در این پژوهه به روش تحلیل محتوای مضمونی و استفاده از رابطۀ همنشینیِ مضامین در روش تحلیل گفتمان، با دسته‌بندی موضوعی آیات سورۀ یونس و توسعۀ شبکه مضمونیِ مرتبط در سایر آیات، چرایی ایمان‌آوری قوم یونس(ع) مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق حکایت از آن دارد که اقوام تمامی انبیاء به جز حضرت یونس(ع)، تکذیب‌کنندۀ آیات الهی بودند. مبتنی بر تحلیل‌های کمّی، رویکرد غالب در سورۀ یونس، اتمام حجت با اقوام تکذیب‌کننده به دو طریق «انذار» و «استدلال‌ورزی» است. تحلیل‌های کیفی نشان می‌دهد که اقوام به تدریج طیّ یک رابطۀ طولیِ تدلّی از اعلی به ادنی، به موضع «تکذیب‌گری» روی آورده‌اند و آنچه آن‌ها را ایمان‌ناپذیر کرده، اتخاذ چنین موضعی در برابر دین بوده است. عامل سوق‌دهندۀ اقوام به تکذیب‌گری، محیط اجتماعی ناسالمی بوده که متأثر از دو عاملِ «الگوی رفتاری» در درجۀ اول و «تغییر ذهنیت‌ها» در مرتبۀ بعد، توسط کنشگرانی با مرجعیت فکری و سیاسی تحت عنوان «ملأ» شکل گرفته است. قوم یونس تنها قومی است که سخن از وجود چنین طبقه‌ای در آن یافت نشده و به جای آن در روایت‌های مربوط به این قوم، از حضور یک «عالم ناصح» نام برده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measuring the Distinction between the Belief (Faith) of the People of Yunus (PBUH) with the Lack of Faith of Other Folks Based on the Analysis of the Thematic Content of Surah Yunus (PBUH)

نویسندگان [English]

  • Ramin Tayyarinezhad 1
  • Ali Safari 2
  • Rāshid Tayyarinejad 3
1 Phd student in Qur'an & Ḥadīth Sciences
2 Assistant professor at Quran & Hadith University, Tehran Campus
3 Bachelor of Quran Interpretation
چکیده [English]

In the narration of the invitation of folks (people) by the prophets, the praise of the people of Yunus ʿalayhi as-salām (Arabic: یونس, Yūnus; Arabic synonym of Jonas or Jonah) is a fundamental difference and distinction in relation to the blame of other folks. The reason for the belief (faith) of the folk of Yunus in this study has been analyzed by the method of thematic content analysis and the use of the relation of themes in the method of discourse analysis with the thematic classification of the verses of Surah (chapter) Yunus and the expansion of the related thematic reticulated form in other verses. The findings indicate that the folks and people of all prophets, except Prophet Yunus peace be upon him, denied (were deniers, rejecters, repudiators of) the verses of God. The final notice (ultimatum) to the rejecting folks in two ways of warning and reasoning based on quantitative analysis is the dominant approach in Surah Yunus. The qualitative analyzes show that folks and people gradually turned to the position of refutation (denial) during a longitudinal (vertical, linear) correlation (relationship) of descending (Arabic: تَدَلّی, Romanized: tadallī) [descending from the top to the bottom, coming and going down] from a higher (superior) position to a lower position and what made them unbelievable was the acceptance (the adoption) of such a position against religion. The motivating factor of folks to refutation (denial) is an unhealthy social environment that has been influenced by two factors, in the first place of the behavioral pattern and in the next place, the change of mindsets has been formed by activists with intellectual and political authority under the title of Mala’a (Arabic: مَلأ, Exalted chiefs, the Highest Chiefs, the Chiefs on high). The people of Yunus are the only people in whom there is no mention of the existence of such a class, and instead the presence of an advisor scholar is mentioned in the narrations related to this people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Surah Yunus (AS)
  • Faith
  • Refutation (denial)
  • Mala’a (Arabic: مَلأ
  • exalted chiefs
  • the highest chiefs)
  • Content analysis
  • Discourse analysis
  1. باردن، لورنس، تحلیل محتوا، ترجمه ملیحه آشتیانی و محمد یمنی‌دوزی سرخابی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1375 م.
  2. بلاغی نجفی، محمدجواد بن حسن، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت، 1420 ق.
  3. جوادی آملی، عبداللّٰه، «بررسی فطرت در قرآن»، دوفصلنامه معارج، سال اول، شماره 2، بهار و تابستان 1395 ش.
  4. حرّی، ابوالفضل، «مناسبات زبانی و/یا زنجیرمندی خرد و کلان در قصص قرآنی (با نگاهی به داستان یونس‰)»، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، سال اول، شماره 4، زمستان 1389 ش.
  5. حسینی بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416 ق.
  6. حسینی خامنه‌ای، علی، تفسیر سوره برائت، تهران، انقلاب اسلامی، 1396 ش.
  7. حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنی‌عشری، تهران، میقات، 1363 ش.
  8. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412 ق.
  9. ستوده‌نیا، محمدرضا، و محمد جانی‌پور، «ساختار نظام‌مند مفاهیم و گزاره‌های اخلاقی در سورۀ اسراء»،فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق، سال ششم، شماره 19، بهار 1392 ش.
  10. سلامت‌باویل، لطیفه، «تحلیل ساختار روایت داستان یونس پیامبر در قرآن بر اساس نظریات ژرار ژنت»، دوفصلنامه پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، سال دهم، شماره 20، بهار و تابستان 1396 ش.
  11. شریف لاهیجی، بهاءالدین محمد بن علی اشکوری دیلمی،تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، دفتر نشر داد، 1373 ش.
  12. صافی، محمود بن عبدالرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، چاپ چهارم، بیروت، دار الرشید، 1418 ق.
  13. صرفی، زهرا، «تبیین انسجام محتوایی سوره لقمان با روش تحلیل محتوای کیفی»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال شانزدهم، شماره 1 (پیاپی 41)، بهار 1398 ش.
  14. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  15. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377 ش.
  16. همو، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  17. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1375 ش.
  18. طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران، اسلام، 1378 ش.
  19. فضل‌اللّٰه، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1419 ق.
  20. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدر، 1415 ق.
  21. قرشی، سیدعلی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ سوم، تهران، بنیاد بعثت، 1377 ش.
  22. کریپندورف، کلاوس، «تجزیه و تحلیل محتوا»، ترجمه محمدسعید ذکایی، فصلنامه رسانه، سال پنجم، شماره 4 (پیاپی 20)، زمستان 1373 ش.
  23. مدرسی، سیدمحمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبّی الحسین‰، 1419 ق.
  24. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  25. نئوندورف، کیمبرلی ای.، راهنمای تحلیل محتوا، ترجمه حامد بخشی و وجیهه جلائیان بخشنده، مشهد، جهاد دانشگاهی، 1395 ش.