واکاوی دلالت آیه شریفه «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» بر اصل آزادی قراردادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 قرآن و حقوق جامعة المصطفی العالمیة

2 دانشگاه قم

چکیده

اصل آزادی قراردادی به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول و بنیادهای حقوق خصوصی غرب است که دارای آثار و پیامدهای مهمی در جامعه می‌باشد. قواعد حقوقی غرب تنها در صورتی می‌توانند در حقوق ما وارد شوند که مورد تأیید فقه امامیه قرار بگیرند. در برخی کتب حقوقی، آیه شریفه «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» (مائده/ 1) به عنوان مبنا و دلیل قرآنیِ این اصل مطرح شده است. با توجه به اهمیت قرآن کریم و نقش آن در تشریع و تأیید قواعد حقوقی، بررسی و واکاوی دلالت آیه بر اصل مزبور ضرورت دارد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی اجتهادی در پی واکاوی این دلالت بوده است و در نهایت با بررسی مبانی و بیانات مختلف فقها از آیه شریفه، دلالت آیه شریفه بر اصل آزادی قراردادی را نمی‌پذیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Noble Verse «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» [Fulfil All Obligations and Contracts] on the Principle of Freedom of Contract

نویسندگان [English]

  • Mahdi Hemmatian 1
  • Sayyid Hassan Vahdati Shubairi 2
1 PhD in Quran & Law
2 Associate professor at University of Qom
چکیده [English]

The principle of contractual freedom [the principle of freedom of contract] is one of the most important principles and foundations of private law in the West, which has important effects and consequences in society. Western legal rules can only be entered into our law, if they are approved by Imami jurisprudence. The noble verse ﴿أَوْفُوا بِالْعُقُودِ﴾ in some legal books has been mentioned as the Quranic principle (foundation, basis) and reason of the for this principle. This research has sought to analyze this indication by a descriptive-analytical method and an ijtihād (Arabic: اجتهاد ijtihād, lit. physical or mental effort) approach, and finally, by examining different principles and expressions of jurists from the holy (noble) verse does not accept the indication of the holy verse on the principle of contractual freedom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle of contractual freedom
  • Noble verse «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» [Fulfil all obligations and contracts]
  • New contracts (Arabic: عقودٌ مُسْتَحْدَثَة)

مراجع

  1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، مؤسسه آل البیتŒ، 1409 ق.
  2. آهنگران، محمدرسول، بازپژوهی فقهی حقوقی اصل آزادی قراردادی با رهیافتی به حاکمیت دین، تهران، دانشگاه تهران، 1398 ش.
  3. آهنگران، محمدرسول، و نوید امساکی، «اصل آزادی قراردادی با نگاهی به آیه 29 سوره نساء»، پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی، سال هفتم، شماره 1 (پیاپی 13)، پاییز و زمستان 1397 ش.
  4. ابن فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقائیس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  5. اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، المکتبة الجعفریة لاحیاء الآثار الجعفریه، بی‌تا.
  6. اسماعیلی، محسن، «اصل حاکمیت اراده در حقوق غرب و اسلام؛ مبانی، آثار و پیشینه تاریخی»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال پنجم، شماره 2 (پیاپی 16)، تابستان 1397 ش.
  7. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، چاپ جدید، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.
  8. همو، مطارح الانظار، چاپ جدید، تقریر ابوالقاسم نوری تهرانی (کلانتری)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1383 ش.
  9. جمعی از نویسندگان، الفائق فی الاصول، چاپ سوم، قم، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، 1397 ش.
  10. حجت کوه‌کمری، سیدمحمد، کتاب البیع، تقریر ابوطالب تجلیل تبریزی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1409 ق.
  11. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  12. حسینی آلوسی بغدادی، شهاب‌الدین محمود بن عبداللّٰه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1415 ق.
  13. حسینی روحانی، سیدمحمد، منتقی الاصول، تقریر سیدعبدالصاحب حکیم، قم، چاپخانه امیر، 1413 ق.
  14. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰، قم، دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق‰ ، 1412 ق.
  15. حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، چاپ جدید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
  16. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  17. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1405 ق.
  18. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت ـ دمشق، دار العلم ـ الدار الشامیه، 1412 ق.
  19. زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  20. سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  21. همو، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، مرتضوی، 1425 ق.
  22. شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب نکاح، قم، رای‌پرداز، 1419 ق.
  23. صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی علم الاصول، تقریر حسن عبدالساتر، بیروت، الدار الاسلامیه، 1417 ق.
  24. همو، قاعدة «لا ضرر و لا ضرار»، تقریر سیدکمال حیدری، قم، دار الصادقین للطباعة و النشر، 1420 ق.
  25. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  26. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، چاپ جدید، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418 ق.
  27. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن،مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  28. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  29. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  30. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، القواعد و الفوائد، تحقیق و تصحیح سیدعبدالهادی حکیم، قم، کتاب‌فروشی مفید، بی‌تا.
  31. علیدوست، ابوالقاسم، فقه و حقوق قراردادها (ادله عام قرآنی)، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1395 ش.
  32. همو، فقه و عرف، چاپ پنجم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1394 ش.
  33. غروی نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، تقریر سیدابوالقاسم موسوی خویی، قم، مطبعة العرفان، 1352 ش.
  34. همو، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر موسی بن محمد نجفی خوانساری، تهران، المکتبة المحمدیه، 1373 ق.
  35. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، اصول فقه شیعه، تقریر محمود ملکی اصفهانی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهارŒ، 1381 ش.
  36. فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387 ق.
  37. فرّاء، ابوزکریا یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق محمد علی نجار و احمد یوسف نجاتی، چاپ دوم، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1980 م.
  38. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410 ق.
  39. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی،الاصفی فی تفسیر القرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1418 ق.
  40. همو، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدر، 1415 ق.
  41. قائنی، محمد، المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة (المسائل الطبیه)، قم، مرکز فقه الائمة الاطهارŒ، 1424 ق.
  42. قمی، میرزا ابوالقاسم، رسائل المیرزا القمی، چاپ دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی ـ شعبه خراسان، 1427 ق.
  43. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها، چاپ سوم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1366ش.
  44. کاشانی، ملافتح‌اللّٰه بن شکراللّٰه، زبدة التفاسیر، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1423 ق.
  45. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  46. مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، چاپ دوم، بیروت، مٶسسة الطبع و النشر، 1410 ق.
  47. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  48. محمدی گیلانی، محمد، «بیمه» (تقریر دیدگاه امام خمینی)، فصلنامه فقه اهل بیتŒ (فارسی)، شماره 1، بهار 1374 ش.
  49. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، 1402 ق.
  50. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب البیع، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.
  51. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، تقریر محمداسحاق فیاض، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.
  52. همو، مصباح الفقاهة ـ المکاسب، تقریر محمدعلی توحیدی تبریزی، قم، مکتبة الداوری، 1413 ق.
  53. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
  54. نجفی عراقی، عبدالنبی، المعالم الزلفی فی شرح العروة الوثقی، قم، المطبعة العلمیة، 1380 ق.
  55. نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1417 ق.
  56. وحید بهبهانی، محمدباقر، مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1424 ق.
  57. هاشمی شاهرودی، «درس خارج اصول»، 12/11/1388 ش.، قابل دستیابی در وبگاه مدرسه فقاهت به نشانی <www.eshia.ir>.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار