تبیینی غیر امیدبخش از معاد مبتنی بر معادل‌انگاری رجاء با تصدیق در آیۀ 7 سورۀ یونس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 مدرس سطوح عالیِ علوم عقلی در حوزه علمیه قم

چکیده

مفسران واژه «رجاء» در عبارت «لَا یَرْجُونَ لِقَاءَنَا» (یونس/ 7) را با احتمالات مختلفی چون: خوف، طمع، توقع و تصدیق تبیین کرده‌اند. در این میان با اینکه «تصدیق» از جمله مدلولاتی است که به دلیل دور بودنش از معنای موضوع‌له رجاء، تبیین سازوکار ارتباطی بین آن با رجاء ضروری می‌نماید، مفسران بدان نپرداخته‌اند و همین مسئله، جواز حمل آن بر آیه را با ابهام و چالش جدی مواجهه کرده است. مشکل دیگری که به نحوی شامل اکثر خوانش‌های تفسیری پیش‌گفته از جمله «تصدیق» می‌شود، عدم توجه به رویکرد انگیزشی آیه در تبلیغ آخرت‌گروی امیدمحور به جای آخرت‌باوری استدلال‌محور است؛ نکته‌ای که علی‌رغم دارا بودن مٶیداتی چون گزینش و چینش واژگانی آیه، در تفاسیر مفغول مانده و مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. یعنی با مطالعه تفاسیر، ذهن مخاطب معطوف به معادباوری و تبعات ناگوار معادگریزی به عنوان یک اصل اعتقادی می‌شود؛ در حالی که آیه سعی دارد پنجرۀ دیگری غیر از آنچه معاد را به عنوان یک باور و اصل اعتقادی لازم‌الاطاعه می‌نمایاند، به روی مخاطب بگشاید و قوای ذهنی او را نسبت به ظرفیت امیدبخش معاد تهییج و در یک کلام معادگرایی و نه معادباوری را ترویج نماید.
این نوشتار با هدف تقریر و تحلیل دیدگاه ناظر به معادل‌انگاری رجاء با تصدیق و طرح این ادعا که این آیۀ به خصوص، با موضوع محوری معاد در صدد ایجاد گرایش و نه بینش نسبت به حیات اخروی است، به سامان رسیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Hopeless Determination of the Day of Judgment Based on Being Hope (Raja') Equivalent to Ratification in the Verse 7 of Surah Junus

نویسندگان [English]

  • Sayyedeh Fatemeh Kiaei 1
  • Sayyed Ghasem Kiaei 2
1 An MA of the Quran Sciences & Hadith
2 The intellectual lecturer at highest level of Ḥawzah ʿIlmīyah of Qom
چکیده [English]

The Quran exegetes have determined the term “raja'-hope” in the statement ﴿لَا یَرْجُونَ لِقَاءَنَا﴾ (Those who rest not their hope on their meeting with Us) with different possibilities such as: fear, desire, expectation and ratification. Among this while ratification (تصدیق) is of the meanings for being far away from the meaning which has been created the word “hope” (raja') it is necessary to determine a relationship mechanism between it and “hope” (raja'). The exegetes have not examined it and this problem faces serious ambiguity and challenges. The other problem which includes most of the aforementioned exegetic dialectics such as ratification -confirmation-(تصدیق) is the absence of attention to the motivational approach of the verse in the propagation of the hope -centered hereafter instead of argumentation- centered hereafter. A point Which is in spite of having proofs such as the selection and order of the verse vocabulary in the exegeses has been neglected and has not paid attention. Meaning with studying the exegeses, the mind of the addressee concentrates on belief in al-ma'ad (day of resurrection) and its unpleasant outcomes of turning aside from belief in al-ma'ad (the day of resurrection) as a religious principle while the verse is going to open another window except what indicates the day of resurrection as a belief and compulsory religious principle for the addressee and to motivate his mind powers in relation to the capacity of the hope of al-ma'ad (the day of resurrection) and briefly and totally to promote a tendency to the resurrection and not the resurrection belief. With aim to review and analyze the opinion which views “hope” (raja') being equivalent to confirmation (تصدیق) and presenting this claim that the verse specifically with the vital subject of al-ma'ad (the day of resurrection) is going to create a tendency (ambition) not belief to the day after this note has been adopted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hope
  • Ratification
  • The day of resurrection
  • Belief (faith)

مراجع

  1. ابوالسعود، محمد بن محمد، تفسیر ابی‌السعود المسمّی ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1983 م. (نرم‌افزار نور، نسخه 5/3)
  2. اسکیولی، آنتونی، «امید و معنویت در عصر اضطراب»، ترجمه زهرا پروان، مجلۀ اطلاعات حکمت و معرفت، سال یازدهم، شماره 11، وبگاه مجله، اسفند 1395 ش.
  3. بدخشان، نعمت‌اللّٰه، «تبیین و بررسی حقیقت ایمان، ویژگی‌ها و پیامدهای آن در تفسیر المیزان»، فصلنامه معرفت کلامی، سال ششم، شماره 1 (پیاپی 14)، بهار و تابستان 1394 ش.
  4. بطحائی گلپایگانی، سیدحسن، «حکمت معاد در المیزان»، ماهنامه معرفت، سال بیست و سوم، شماره 204، آذر 1393 ش.
  5. بهشتی، سعید، مجید خاری آرانی، و زهرا علی‌اکبرزاده آرانی، «معنا و مٶلفه‌های امیدواری در متون اسلامی و روان‌شناسی مثبت‌گرا»، دوماهنامه دانشور رفتار، سال هفدهم، شماره 45، اسفند 1389 ش.
  6. بیات، محمدرضا، و مهدی طهماسبی، «ارزیابی نظریۀ لوئیس پویمن دربارۀ اخلاق باور»، فصلنامۀ فلسفه و کلام اسلامی آینۀ معرفت، دانشگاه شهید بهشتی، سال پانزدهم، شماره 45، زمستان 1394 ش.
  7. پرچم، اعظم، مریم فاتحی‌زاده، و زهرا محققیان، «ابعاد سه‌گانۀ نظریه امید اسنایدر و تطبیق آن با دیدگاه قرآن کریم»، دوفصلنامۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، سال دهم، شماره 1 (پیاپی 19)، بهار و تابستان 1392 ش.
  8. پورسینا، زهرا (میترا)، «آموزۀ ”ایمان می‌آورم تا بفهمم“؛ تجلی عقل‌گرایی اراده‌گرایانۀ آگوستینی»، فصلنامه پژوهش‌های فلسفی و کلامی، دانشگاه قم، سال نهم، شماره 1، پاییز 1386 ش.
  9. همو، تأثیر گناه بر معرفت با تکیه بر آرای آگوستین قدیس، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385 ش.
  10. جلالی، حسین، «درآمدی بر بحث بینش، گرایش، کنش و آثار متقابل آن‌ها»، ماهنامه معرفت، شماره 50، بهمن 1380 ش.
  11. زبیدی، محب‌الدین ابوفیض سیدمحمدمرتضی بن محمد حسینی واسطی، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
  12. حقانی، ابوالحسن، «رابطه عاطفه با ایمان»، فصلنامه معرفت کلامی، سال چهارم، شماره 1، بهار و تابستان 1392 ش.
  13. خاری آرانی، مجید، اکبر رهنما، و زهرا علی‌اکبرزاده آرانی، «بررسی مفهوم امید در قرآن و روایات و نقش آن در تربیت انسان»، مجله پژوهش‌های تعلیم و تربیت اسلامی، سال هفتم، شماره 3 (پیاپی 11)، بهار و تابستان 1394 ش.
  14. خرمی، مرتضی، معصومه بابائی قاسم‌خیلی، «شیوه‌های حسابرسی در قیامت از منظر قرآن»، مجله فروغ وحدت، سال هفتم، شماره 26، زمستان 1390 ش.
  15. خوش‌صحبت، مرتضی، «معاد جسمانی از منظر علامه طباطبایی، با تأکید بر تفسیر المیزان»، فصلنامه معرفت کلامی، سال پنجم، شماره 1 (پیاپی 12)، بهار و تابستان 1393 ش.
  16. دهقانی محمودآبادی، محمدحسین، و محمدرضا بلانیان، «تحلیلی بر جاودانگی عذاب اخروی از دیدگاه ملاصدرا و تطبیق آن با آیات و روایات»، مجله الهیات تطبیقی، سال اول، شماره 2، تابستان 1389 ش.
  17. زاهدی‌فر، سیفعلی، «بررسی تناسب معنایی آیات 19ـ16 قیامت»، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال هشتم، شماره 29، بهار 1396 ش.
  18. سیدی، سیدحسین، و زهرا حامدی شیروان، «تحلیل گفتمان آیات مربوط به قیامت در دو جزء آخر قرآن»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، سال هجدهم، شماره 3 (پیاپی 71)، پاییز 1391 ش.
  19. شریفی، عنایت‌اللّٰه، محمدحسین خوانین‌زاده، و علیرضا انصاری‌منش، «معاد جسمانی در قرآن و عهدین»، پژوهشنامۀ معارف قرآنی، سال ششم، شماره 21، تابستان 1394 ش.
  20. شهاب، محمدهادی، «کشش‌های عاطفی و عقلانیت ایمان و باور دینی از دیدگاه ویلیام جیمز»، فصلنامه پژوهش‌های فلسفی کلامی، دانشگاه قم، سال دهم، شماره 2 (پیاپی 38)، زمستان 1387 ش.
  21. شیخ علوان، نعمةاللّٰه بن محمود نخجوانی، التفسیر الصوفی الکامل للقرآن الکریم، المسمی الفواتح الالهیة و المفاتح الغیبیة، الموضحة للکلم القرآنیة و الحکم الفرقانیه، قاهره، دار رکابی للنشر، 1999 م.
  22. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، چاپ دوم، قم، فرهنگ اسلامی، 1406 ق.
  23. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1390 ق.
  24. همو، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
  25. عبدی، صلاح‌الدین، و مریم دریانورد، «تحلیل ساختاری داستان ”وجه القمر“ زکریا تامر (با تکیه بر دو محور همنشینی و جانشینی)»، جستارهای زبانی، سال چهارم، شماره 3 (پیاپی 15)، پاییز 1392 ش.
  26. عسکری، ابوهلال حسن بن عبداللّٰه بن سهل، الفروق فی اللغه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
  27. علمی، قربان، و حامد نظرپور نجف‌آبادی، «بررسی مقایسه‌ای مفهوم ایمان از دیدگاه پولس و فخر رازی»، فصلنامه الهیات تطبیقی، سال پنجم، شماره 11، بهار و تابستان 1393 ش.
  28. علمی، قربان، و مجید نائمی، «مقایسه ”رجاء“ در قرآن و مزامیر»، فصلنامه سراج منیر، دانشگاه علامه طباطبایی، سال هفتم، شماره 23، تابستان 1395 ش.
  29. غلام‌پور، علیرضا، و عبدالرحیم خلف‌مراد، «کیفیت توزین اعمال در قیامت در منابع تفسیری فریقین بر اساس آیه 47 انبیاء»، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال پنجم، شماره 20، زمستان 1393 ش.
  30. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر؛ مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  31. قاسمی، علی‌محمد، «پیامدهای انکار معاد در قرآن»، ماهنامه معرفت، سال بیست و پنجم، شماره 222، خرداد 1395 ش. (الف)
  32. همو، «تردیدناپذیر بودن معاد از نظر قرآن»، ماهنامه معرفت، سال بیست و پنجم، شماره 225، شهریور 1395 ش. (ب)
  33. قائمی‌نیا، علیرضا، بیولوژی نص، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389 ش.
  34. کشاورز، سوسن، و محسن زهری، «ماهیت، اهداف، اصول و روش‌های معادباوری در تربیت اسلامی مبتنی بر آیات قرآن کریم»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، سال نهم، شماره 19، پاییز و زمستان 1393 ش.
  35. گلی ملک‌آبادی، فاطمه، محمد خاقانی، و رضا شکرانی، «معناشناسی ”بَینَ“ در قرآن بر اساس روابط جانشینی و همنشینی»، دوفصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال چهارم، شماره 2 (پیاپی 8)، پاییز و زمستان 1394 ش.
  36. لطفی، سیدمهدی، و سمانه میرسیدی، «معناشناسی واژه ”کتاب“ در قرآن بر پایه روابط همنشینی»، دوفصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال چهارم، شماره 2، زمستان 1394 ش.
  37. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرةالمعارف قرآن کریم، چاپ سوم، قم، بوستان کتاب، 1382 ش.
  38. مصباح یزدی، محمدتقی و دیگران، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، چاپ دوم، تهران، مدرسه، 1391 ش.
  39. مظفر، محمدرضا، منطق، چاپ سوم، قم، دار التفسیر، 1420 ق.
  40. موحد ابطحی، سیدمحمدتقی، «اراده‌گرایی به مثابه مبنایی برای علم دینی در نظریۀ فرهنگستان علوم اسلامی»، فصلنامه معرفت کلامی، سال اول، شماره 4، زمستان 1389 ش.
  41. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبداللّٰه انصاری)، تحقیق علی‌اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر، 1371 ش.
  42. میرشفیعی، سیدروح‌اللّٰه، «بررسی معاد جسمانی قرآنی ـ حدیثی از دیدگاه مکتب خراسان»، نیم‌سال‌نامه حدیث و اندیشه، شماره 20، پاییز و زمستان 1394 ش.
  43. میرشمسی، زینب‌السادات، و محسن جوادی، «گزارش و ارزیابی نسبت عاطفه با شناخت از دیدگاه مارتا نوسبام»، مجله فلسفه و کلام اسلامی، سال چهل و پنجم، شماره 1، بهار و تابستان 1391 ش.
  44. وفایی، عباسعلی و زهرا علی‌نوری، «تناسب هنری در دو محور همنشینی و جانشینی شعر قیصر امین‌پور»، پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، شماره 6، تابستان 1389 ش.
  45. یزیدی، عبداللّٰه بن یحیی، غریب القرآن و تفسیره، بیروت، عالم الکتب، 1405 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار