کاربست رویکرد «ساختار شناختی» در روش‌های آموزشی قرآن در راستای یادگیری معنادار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم و معارف قرآنی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده اصفهان

2 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده اصفهان

چکیده

پژوهش حاضر با توجه به اهمیت و تأثیر تحکیم ساختار شناختی در حوزه فعالیت‌های آموزشی سامان یافته است. طریقی که افراد اطلاعات و دانش را در ذهن خود سازمان می‌دهند، «ساختار شناختی»[1] می‌باشد.[2] یکی از نتیجه‌های مهم در جریان ایجاد و تحکیم ساختار شناختی، معنادار کردن یادگیری، یعنی پیوند زدن دانش جدید با مفاهیمی است که از پیش در ساختار شناختی فرد وجود دارد. هر قدر این ارتباط‌ها بیشتر باشد، ادراک عمیق‌تر می‌گردد. طبق آیه 9 سوره اسراء «إنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ...» بر این باوریم که قرآن کریم در راستای رسالت آموزش و هدایت اقوم، روش‌های خود را نیز معرفی می‌کند.
از این روی این مقاله در پی آن است که با تأمل در قرآن و متون علم آموزش و پرورش با روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین جایگاه ویژۀ ساختار شناختی و تحکیم آن در فرایند آموزش، روش‌هایی را که قرآن برای این منظور به کار برده است، استخراج نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ایجاد و تحکیم ساختار شناختی در قرآن دارای راهبردهایی است مشتمل بر: بیان مطلب در بستر اتفاقات زمانه، بسترسازی در خلال صحبت با دیگران، بسترسازی در خلال داستان، چندوجهی کردن روی سخن مستقیم با مخاطب، قلاب زدن پیوستۀ کلام به رکن‌های برجسته سخنان قبلی و وارد کردن عنصر عاطفی ـ احساسی، مانند تصویرسازی و آهنگ‌گونه کردن تکرارها، به بدنۀ هرم ساختار شناختی.
[1]. Cognitive Structure.
[2]. ساخت شناخت و ساختار شناخت هم ترجمه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Application of the Approach of “Cognitive Structure” in the Teaching Methods of the Holy Quran in Respect to Meaningful Learning

نویسندگان [English]

  • Zahra Safian Jozdani 1
  • Reza Saadat Nia 2
1 An MA of the Quranic Sciences & Studies
2 Assistant professor at the Noble Quran Sciences & Studies University
چکیده [English]

The present research with paying attention to the importance and impact of the stability of the cognitive structure in the area of the teaching fields has been organized. The way which is the persons have codified the information and knowledge in their minds is “cognitive structure”. One of the important results in the way of the establishment and stability of cognitive structure is to provide meaning for learning means correlation of the new knowledge with concepts which are in a person’s cognitive structure before. Whatever these connections are more the perception is deeper. According to the verse 9 of the surah al-Isra ﴿إنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ...﴾ (Surely this Quran guidance to what is most upright…). It is believed that with relation to its teaching responsibility and upright guidance the holy Quran defines its method. With considering the holy Quran and the text of education with analytic-descriptive method this note is going to extract the methods that the Quran has applied for this aim while explaining the special position of the cognitive structure and its soundness in the process of teaching. The findings show that the establishment and the soundness of the cognitive structure in the holy Quran has strategies containing: the expression of the issue in the area of time events, laying the ground work during speaking with, laying the ground work through stories, creating multi aspects for direct speaking with addresses, making constant connection of the speech with the prominent pillars of the pervious speeches and entering the emotional factor (such as imaging and composing the repetitions) to the frame of the cognitive structure pyramid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The holy Quran
  • The soundness of the cognitive structure
  • Meaningful learning
  • Ausubel

مراجع

  1. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
  2. ابوزید، نصر حامد، معنای متن پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه مرتضی کریمی‌نیا، تهران، طرح نو، 1380 ش.
  3. اکبری، حسن و علی طهماسبی، آداب و روش تبلیغ از دیدگاه قرآن، پایان‌نامه دانشگاه پیام نور استان فارس، مرکز فسا، 1395 ش.
  4. ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، چاپ ششم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1388 ش.
  5. براون، سالی، هلن هورن، فیل ریس، و کارولین ارلام، مهارت‌های مهم تعلیم و تعلم، ترجمه سعید مادح خاکسار، تهران، موزون، 1387 ش.
  6. بستانی، محمود، دراسات فنّیة فی قصص القرآن، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1408 ق.
  7. جمل، بسام، پژوهشی نو در باب اسباب نزول قرآن، ترجمه سیدحسین سیدی، تهران، سخن، 1389 ش.
  8. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، تنظیم احمد قدسی، قم، اسراء، 1384 ش.
  9. جویس، بروس، مارشا ویل، امیلی کالهون، الگوهای تدریس، ترجمه محمدرضا بهرنگی، ویرایش ششم، تهران، کمال تربیت، 1380 ش.
  10. خرقانی، حسن، «عوامل پدیدآورنده ضرب‌آهنگ در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، سال بیست و دوم، شماره 3 (پیاپی 84)، پاییز 1396 ش.
  11. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، مکتب‌های روان‌شناسی و نقد آن، تهران، سمت، 1369 ش.
  12. زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ترجمه محسن آرمین، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385 ش.
  13. زرکشی، بدرالدین محمد بن عبداللّٰه، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1410 ق.
  14. زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  15. سعیدی روشن، محمدباقر، زبان قرآن و مسائل آن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389 ش.
  16. سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی، آفرینش هنری در قرآن، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، بنیاد قرآن، 1360 ش.
  17. سیف، علی‌اکبر، روان‌شناسی پرورشی (روان‌شناسی یادگیری و آموزش)، ویرایش پنجم، تهران، آگاه، 1379 ش.
  18. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1421 ق.
  19. شعبانی، حسن، مهارت‌های آموزشی و پرورشی، چاپ نهم، تهران، سمت، 1392 ش.
  20. شکرشکن، حسین، سیدمحمد غروی، غلامرضا نفیسی، علی‌محمد برادران رفیعی، و فرهاد ماهر، مکتب‌های روان‌شناسی و نقد آن، تهران، سمت، 1372 ش.
  21. شکوهی، غلامحسین، تعلیم و تربیت و مراحل آن، مشهد، به‌نشر، 1378 ش.
  22. صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، ترجمه محمدعلی لسانی فشارکی، تهران، احسان، 1379 ش.
  23. صعیدی، عبدالمتعال، بغیة الایضاح لتلخیص المفتاح فی علوم البلاغه، قاهره، مکتبة الآداب، 1999 م.
  24. صفوی، امان‌اللّٰه، روش‌ها، فنون و الگوهای تدریس، تهران، سمت، 1392 ش.
  25. طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
  26. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق رضا ستوده، تهران، فراهانی، 1360 ش.
  27. عبدالحلیم، محمد آ. س.، صنعت التفات در قرآن، ترجمه ابوالفضل حرّی، مجله زیباشناخت، شماره 11، نیمه دوم 1383 ش.
  28. فتحی آذر، اسکندر، روش‌ها و فنون تدریس، تبریز، دانشگاه تبریز، 1382 ش.
  29. فردانش، هاشم، روش‌های تدریس پیشرفته، تهران، کویر، 1393 ش.
  30. فغفور مغربی، حمید، «جستاری کوتاه درباره رابطه علم و دین»، قرآن، روان‌شناسی و علوم تربیتی (مجموعه مقالات)، مشهد، بنیاد پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه، 1385 ش.
  31. قائمی‌نیا، علیرضا، بیولوژی نص؛ نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389 ش.
  32. کانت، ایمانوئل، تعلیم و تربیت؛ اندیشه‌هایی درباره آموزش و پرورش، ترجمه غلامحسین شکوهی، تهران، دانشگاه تهران، 1362 ش.
  33. کریم‌خانی، مهدی، و محمدجواد زارعان، «بینش‌بخشی به ارزش‌ها در قرآن کریم؛ رویکردی نو در بررسی سبک‌های تربیتی قصص قرآنی»، ماهنامه معرفت، شماره 215، آبان 1394 ش.
  34. کریمی‌نیا، مرتضی، فرهنگ نحوی ساختارهای قرآن کریم، تهران، هرمس، 1393 ش.
  35. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه و شرح سیدجواد مصطفوی، تهران، کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه، 1344 ق.
  36. لشین، سینتیا بی.، جولین پولاک، و چارلز ام. رایگلوث، راهبردها و فنون طراحی آموزشی، ترجمه هاشم فردانش، تهران، سمت، 1374 ش.
  37. محمدقاسمی، حمید، تمثیلات قرآن؛ ویژگی‌ها، اهداف و آثار تربیتی آن، قم، اسوه، 1382 ش.
  38. محمدی، حسن، و محمدرضا حاجی‌اسماعیلی، شیوه‌های بیان عقاید در قرآن، پایان‌نامه دانشگاه اصفهان، 1389 ش.
  39. معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، تمهید، 1389 ش.
  40. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدصادق نجمی و هاشم هاشم‌زاده هریسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382 ش.
  41. نجاتی، محمد عثمان، قرآن و روان‌شناسی، ترجمه عباس عرب، چاپ سوم، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1372 ش.
  42. Ausubel, David Paul, “Educational Psychology as a Discipline for Prospective Teachers”, Paper Presented at Annual Meeting, New York, AFRA, 1971.
  43. Ausubel, David Paul, “The Use of Ideational Organizers in Science Teaching”, Occasional Paper 3, New York, ERIC Information Analysis Center for Science Education, 1970.
  44. Ausubel, David Paul & Floyd G. Robinson, School Learning: An Introduction to Educational Psychology, New York, Holt, Rinehart and Winston, 1969.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار