تحلیل انتقادی دیدگاه المنار درباره مسخ اصحاب سبت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم

2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی مراغه

چکیده

درباره مسخ اصحاب سبت دو دیدگاه وجود دارد؛ بیشتر علما و مفسران معتقد به مسخ جسمانی، و گروه اندکی با اتکا به روایت مجاهد تابعی، معتقد به مسخ معنوی هستند. در عصر حاضر، محمد عبده و رشید رضا در تفسیر المنار با رویکرد عقلانی به تفسیر و تأکید بر جنبه هدایتی قرآن، ضمن نفی ظاهر قرآن با تکیه بر خبر واحدِ منقول از مجاهد و با بی‌توجهی به فلسفه مسخ، بار دیگر باور به مسخ معنوی را قوت بخشیدند. پژوهش حاضر، دلایل مطرح‌شده توسط مؤلفان المنار را با کمک منابع کتابخانه‌ای و بر مبنای آیات قرآن، روایات، معانی لغوی و نظر عموم علمای شیعه و سنی مورد تحلیل و نقد قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ادله و شواهد مطرح‌شده در المنار برای باور به مسخ معنوی، با ظواهر آیات قرآن، روایات متعدد فریقین و سیره علما مخالف بوده و مسخ جسمانی با هدف از عذاب مسخ سازگارتر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of Tafsīr al-Manār’s View on the Deformation (Transformation, Metamorphosis) of the People of Sabbath

نویسندگان [English]

  • Ahad Davari Chelqai 1
  • Muhammad Sobhani Yamchi 2
1 PhD in Comparative Interpretation
2 Assistant professor at University of the Holy Quran & Islamic Sciences
چکیده [English]

There are two views on the metamorphosis (transformation, deformation) of the people of Sabbath that most of the scholars and commentators (exegetes) believe in physical (bodily) metamorphosis and a small group relying on the narration of Mujāhid Tābi‘ī believes in spiritual metamorphosis. Muḥammad ʿAbduh and Rashīd Riḍā in Tafsīr al-Manār [A commentary on Quran] with a rational approach to commentary and emphasis on the guiding aspect of the Qur'an in the present age, while denying the apparent of the Noble Qur'an by relying on the tradition with a single narrator (Arabic: خبر واحد, Romanized: Khbār wāḥid) narrated by Mujāhid and ignoring the philosophy of metamorphosis, once again strengthen the belief in spiritual metamorphosis. The present research has analyzed and criticized the arguments and reasons presented by the authors of al-Manār by library sources and based on Quranic verses, narrations, lexical meanings and the opinion of all Shiite and Sunni scholars. The findings show that the evidence presented in al-Manār in order to believe in spiritual metamorphosis are contrary to the apparent of Qur'anic verses, numerous ḥadiths of two sects and the precedent of scholars (Arabic: السیرة العلماء, Romanized: as-Sīrat ol-‘Alamā, Sīrah), and physical (bodily) metamorphosis is more compatible with the purpose of the doom (punishment) of metamorphosis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the people of the Sabbath؛ in the spiritual deforme؛ the physical deforme؛ Al-Menar؛ MohamPeople of the Sabbath (Arabic: أَصْحَابَ السَّبْتِ )
  • Spiritual metamorphosis
  • Physical metamorphosis
  • Tafsīr al-Manār
  • The Honorable (Gracious) Qur'anmad Abduh؛ Rashid Reza؛ the holy Quran

مراجع

  1. کتاب مقدس.
  2. آل غازی العانی، سیدعبدالقادر ملاحویش، بیان المعانی علی حسب ترتیب النزول، دمشق، مطبعة الترقی، 1382 ق.
  3. ابن ابی‌الدنیا، ابوبکر عبداللّٰه بن محمد، العقوبات (العقوبات الالهیة للافراد و الجماعات و الامم)، بیروت، دار ابن حزم، 1416 ق.
  4. ابن ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمن بن ابی‌حاتم محمد بن ادریس، تفسیر القرآن العظیم مسنداً عن الرسولr و الصحابة و التابعین (تفسیر ابن ابی‌حاتم الرازی المسمی التفسیر بالمأثور)، چاپ سوم، ریاض، مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419 ق.
  5. ابن حنبل شیبانی، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد،مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، مٶسسة الرساله، 1416 ق.
  6. ابن درید ازدی، ابوبکر محمد بن حسن، جمهرة اللغه، بیروت، دار العلم للملایین، بی‌تا.
  7. ابن سلیمان رومی، فهد بن عبدالرحمن، دراسات فی علوم القرآن الکریم، ریاض، جامعة الملک سعود، 1424 ق.
  8. ابن عاشور، محمد بن طاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت، مٶسسة التاریخ العربی، 1420 ق.
  9. ابن عربی، ابوبکر محیی‌الدین محمد بن علی الطائی الحاتمی، تفسیر ابن عربی (تأویلات عبدالرزاق)، به اهتمام سمیر مصطفی رباب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422 ق.
  10. ابن عقیله مکی، جمال‌الدین محمد بن احمد، الزیادة و الاَحسان فی علوم القرآن، امارات، جامعة الشارقه، مرکز البحوث و الدراسات، 1427 ق.
  11. ابن فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  12. ابن فوزی بن عبدالحمید آل حمزه، خالد، محمد رشید رضا؛ طود و اصلاح؛ دعوة و داعیه، چاپ دوم، اسکندریه، دار العلماء السلف، 1415 ق.
  13. ابن ماجه، ابوعبداللّٰه محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، بیروت، دار الجیل، 1418 ق.
  14. ابن معصوم مدنی، سیدعلی‌خان بن احمد بن محمد معصوم الحسینی، الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعوّل، مشهد مقدس، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1384 ش.
  15. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، چاپ سوم، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
  16. ازهری، ابومنصور محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  17. اسعدی، محمد، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392 ش.
  18. ایازی، سیدمحمدعلی، المفسرون، حیاتهم و منهجهم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1373 ش.
  19. ایزوتسو، توشیهیکو،مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، فرزان، 1378 ش.
  20. باقری، علی اوسط، «المنار و تفسیر آیات بیانگر معجزات»، ماهنامه معرفت، شماره 83، آبان 1383 ش.
  21. بلخی، ابوالحسن مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423 ق.
  22. ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی بن سوره، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، قاهره، دار الحدیث، 1419 ق.
  23. ثعلبی، ابواسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422 ق.
  24. جاد المولی، محمد احمد، قصه‌های قرآنی یا تاریخ انبیاء (از خلقت آدم تا رحلت خاتم‹)، چاپ دوم، قم، پژواک اندیشه، 1380 ش.
  25. جوادی آملی، عبداللّٰه، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم، اسراء، 1392 ش.
  26. همو، قرآن در قرآن، چاپ سوم، قم، اسراء، 1381 ش.
  27. جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، بی‌تا.
  28. حفناوی، محمد ابراهیم، دراسات اصولیة فی القرآن الکریم، قاهره، مکتبة و مطبعة الاشعاع الفنّیه، 1422 ق.
  29. حفنی، عبدالمنعم، موسوعة القرآن العظیم، قاهرة، مکتبة مدبولی، 2004 م.
  30. حکیم، سیدمحمدباقر، القصص القرآنی، چاپ دوم، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، 1374 ش.
  31. خوشدل مفرد، حسین، و امیر جودوی، «امتیازات تفسیر المیزان بر تفسیر المنار»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث (صحیفه مبین سابق)، شماره 44، زمستان 1387 و بهار 1388ش.
  32. دیاری بیدگلی، محمدتقی،پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر، چاپ دوم، تهران، سهروردی، 1383 ش.
  33. ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  34. راد، علی، حسن رضایی هفتادر، و نسیبه رضایی، «تحلیل انتقادی دیدگاه یوری روبین در اقتباس آیه ﴿کُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِینَ﴾ از کتاب مقدس»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال پنجاه و یکم، شماره 1، بهار و تابستان 1397 ش.
  35. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412 ق.
  36. رشید رضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، دار المعرفه، 1414 ق.
  37. رضایی اصفهانی، محمدعلی، منطق تفسیر قرآن، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفیˆ، 1392 ش.
  38. رضی بهابادی، بی‌بی‌سادات، و شمسی اوجاقی، «مبانی و روش تفسیر المنار در بررسی امور خارق‌العاده»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، شماره 48، بهار 1396 ش.
  39. زرسازان خراسانی، عاطفه، «واژه‌پژوهی در تفسیر مجاهد»، علوم قرآن و حدیث، سال پنجاه و یکم، شماره 1 (پیاپی 102)، بهار و تابستان 1398 ش.
  40. زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، اساس البلاغه، بیروت، دار صادر، 1979 م.
  41. ساجدی، ابوالفضل،«زبان دین» و قرآن، چاپ دوم، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1385 ش.
  42. سبت، خالد بن عثمان، مختصر فی قواعد التفسیر، قاهره، دار ابن القیم ـ دار ابن عفان، 1426 ق.
  43. سبحانی تبریزی، جعفر، الامثال فی القرآن الکریم، قم، مٶسسه امام صادقŒ، بی‌تا.
  44. سجستانی ازدی، ابوداود سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داود، قاهره، دار الحدیث، 1420 ق.
  45. سعیدی روشن، محمدباقر، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، چاپ سوم، تهران ـ قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ـ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387 ش.
  46. سمرقندی، ابولیث نصر بن محمد، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، بیروت، دار الفکر، 1416 ق.
  47. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1421 ق.
  48. شاکر، محمدکاظم، مبانی و روش‌های تفسیری، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382 ش.
  49. شاکر، محمدکاظم، و سیدسعید میری، «ماهیت مسخ در آموزه‌های دینی»، دوفصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال ششم، شماره 2 (پیاپی 12)، پاییز و زمستان 1388 ش.
  50. شاکر اشتیجه، محمدتقی، و محمود قیوم‌زاده، «جستاری در چیستی و چگونگی مسخ انسان»، دوفصلنامه انسان‌پژوهی دینی، سال دهم، شماره 29، بهار و تابستان 1392 ش.
  51. شحّاته، عبداللّٰه محمود، تفسیر القرآن الکریم، قاهره، دار غریب، 1421 ق.
  52. صاحب بن عبّاد، ابوالقاسم اسماعیل، المحیط فی اللغه، بیروت، عالم الکتب، 1975 م.
  53. صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، چاپ پنجم، قم، منشورات الرضی، 1372 ش.
  54. صباغ، محمد بن لطفی، لمحات فی علوم القرآن و اتجاهات التفسیر، چاپ دوم، بیروت، المکتب الاسلامی، 1410 ق.
  55. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، عیون اخبار الرضا‰، تهران، جهان، 1378 ق.
  56. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1390 ق.
  57. طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر؛ تفسیر القرآن العظیم، اربد، دار الکتاب الثقافی، 2008 م.
  58. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  59. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412 ق.
  60. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1375 ش.
  61. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  62. طهطاوی، علی احمد عبدالعال، عون الحنّان فی شرح الامثال فی القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1425 ق.
  63. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان، 1415 ق.
  64. علوی‌مهر، حسین، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1384 ش.
  65. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  66. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1409 ق.
  67. فروغی، روح‌اللّٰه، «تأیید وقوع تناسخ ملکوتی با استناد به پدیده مسخ»، دوفصلنامه پرتو وحی، ج4، شماره 2 (پیاپی 7)، پاییز و زمستان 1396 ش.
  68. فضل‌اللّٰه، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، 1419 ق.
  69. قشیری نیشابوری، ابوالحسین مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، قاهره، دار الحدیث، 1412 ق.
  70. قطّان، منّاع، مباحث فی علوم القرآن، چاپ سوم، بیروت، مٶسسة الرساله، 1421 ق.
  71. متولی، عبدالحمید محمود، اضواء علی مناهج بعض المفسرین من زوایا علوم القرآن، قاهره، اسلامیه، 1420 ق.
  72. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  73. محمد صالح، عبدالقادر، التفسیر و المفسرون فی العصر الحدیث؛ عرض و دراسة مفصلة، لاهم کتب التفسیر المعاصر، مقدمه محمد صالح آلوسی، بیروت، دار المعرفه، 1424 ق.
  74. مختار شنقیطی، محمد الامین بن محمد، مذکرة فی اصول الفقه علی روضة الناظر، چاپ پنجم، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم، 2001 م.
  75. مروتی، سهراب، پژوهشی پیرامون تاریخ تفسیر قرآن، تهران، رمز، 1381 ش.
  76. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ سوم، بیروت ـ قاهره ـ لندن، دار الکتب العلمیه ـ مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، بی‌تا.
  77. معرفت، محمدهادی، التفسیر الاثری الجامع، قم، التمهید، 1387 ش.
  78. همو، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1418 ق.
  79. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1371 ش.
  80. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مٶسسة احیاء آثار الامام الخوئی، بی‌تا.
  81. موسی، حسین یوسف، و عبدالفتاح صعیدی، الافصاح فی فقه اللغه، چاپ چهارم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، بی‌تا.
  82. مولوی، محمد، و معصومه خلیلی، «بررسی تطبیقی اسلوب‌های بیان قصص قرآن در تفاسیر المنار و نمونه»، فصلنامه سراج منیر، سال ششم، شماره 19، تابستان 1394 ش.
  83. مؤدب، سیدرضا، روش‌های تفسیر قرآن، قم، اشراق، 1380 ش.
  84. نصیری، علی، «نقد و بررسی روایات هاروت و ماروت»، فصلنامه علوم حدیث، شماره‌های 49ـ50، پاییز و زمستان 1387 ش.
  85. نفیسی، شادی، عقل‌گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1379 ش.
  86. واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1411 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار