نگرشی قرآنی به مفهوم «امنیت اقتصادی» و ترسیم نظام آسیب‌شناسی و تأمین آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشیار گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

امنیت اقتصادی از مسائل مهم و دغدغه روزمرۀ افراد جامعه است و نقش مؤثر آن در زندگی بر کسی پوشیده نیست. اما به دلیل مناقشۀ فراوان در مفهوم «امنیت اقتصادی»، این پژوهش بازتعریقی قرآنی از این مفهوم ارائه داده است؛ به این ترتیب که با بررسی استعمالات واژگان «امن» و «قصد» و مشتقات آن‌ها در قرآن، و با لحاظ نمودن وحیانی و غیر محرف بودن الفاظ قرآن و حجیت ظواهر قرآن و نیز باور به چینش و کاربرد حکیمانه الفاظ آن، نگاهی نو به این مفهوم مهم اقتصادی انداخته است تا در نهایت، ساختاری نظام‌مند و منسجم و کارآمد از آسیب‌ها و رویکرد تأمین امنیت اقتصادی وحیانی با محوریت خداوند متعال ارائه دهد.
یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که از منظر قرآن کریم، تعریف «امنیت اقتصادی» همسو با برخی تعاریف موجود، بلکه بر احساس اطمینان به ظرفیت برخورداری نسبی، بر مبنای تدبیر حکیمانه معیشت متعادل و هدفمند و مقاوم تأکید دارد. افزون بر این، رویکرد عمده تعالیم وحیانی برای تأمین روشمند امنیت اقتصادی، با توجه ویژه به عوامل و زمینه‌ها در سه بخش باورها، فرهنگ‌ها و رفتارهای پیشگیرانه از آسیب‌ها ترسیم می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Qur'anic View on the Concept of “Economic Security” and Drawing the Pathology System and Providing It

نویسندگان [English]

  • Sayyed Aboozar Hosseini 1
  • Javad Irvani 2
  • Morteza Mortazavi Kakhki 3
1 PhD student in Quran & Hadith Sciences
2 Associate professor at Razavi University
3 Assistant professor at Razavi University
چکیده [English]

Economic security is an important issue and a daily concern of people in society, and its effective role in life is common knowledge. However, due to the great controversy over the concept of “economic security”, this research has provided a Qur'anic reintroduction of this concept and in this way, by examining the uses of the words “safe” and “intention” and their derivatives in the Qur'an, and considering the revelation and non-perversion of the words of the Qur'an and the authority of the appearances of the Qur'an, as well as believing in the arrangement and wise use of its words, a new look at this has given an important economic concept, in order to finally provide a systematic, coherent and efficient structure of harms and a revelatory economic security approach centered on God Almighty. The research findings indicate that from the perspective of the Holy Quran, the definition of “economic security” is in line with some existing definitions, but also emphasizes the feeling of confidence in relative capacity, based on the wise management of a balanced, purposeful and resistant livelihood. In addition, the main approach of revelatory teachings to provide methodical economic security, with special attention to the factors and contexts in the three sections of beliefs, cultures and harm prevention behaviors is drawn.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Qur'an
  • Economics
  • Security
  • Economic security
  • Islamic economics

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، چاپ سوم، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1418 ق.
  2. نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، چاپ هفتم، قم، آل علی‰ ، 1383 ش.
  3. ابن شعبه حرّانی، ابومحمد حسن بن علی بن حسین، تحف العقول عن آل الرسولŒ ، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
  5. اخوان کاظمی، بهرام، امنیت در نظام سیاسی اسلامی، چاپ دوم، تهران، کانون اندیشه جوان، 1386 ش.
  6. الهی‌زاده، محمدحسین و مریم محمدی، درسنامه تربیت اقتصادی، مشهد، مٶسسه فرهنگی تدبر در قرآن و سیره، 1397 ش.
  7. الهی قمشه‌ای، مهدی، حکمت الهی، تهران، اسلامی، 1360 ش.
  8. ایروانی، جواد، اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث، چاپ دوم، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1390 ش.
  9. همو، مبانی فقهی اقتصاد اسلامی (سطح پیشرفته)، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1393 ش. (الف)
  10. همو، «نگاهی به تأثیر فرهنگ بر پیشرفت اقتصادی»، فصلنامه پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، سال بیستم، شماره 2 (پیاپی 101)، تابستان 1393 ش. (ب)
  11. بارو، رابرت جی.، اقتصاد کلان: رویکرد پیشرفته، ترجمه محمد نصراصفهانی و احسان رسولی‌نژاد، همدان، نور علم، 1397 ش.
  12. بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثه، 1374 ش.
  13. برومند، شهزاد، امنیت اقتصادی در ایران و چند کشور منتخب (مطالعه تطبیقی)، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1387 ش.
  14. بوزان، باری، مردم، دولت‌ها و هراس، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1378 ش.
  15. پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه: سخنان و خطبه‌های رسول مکرم اسلام‹ ، تصحیح و تنظیم محمدامین شریعتی و عبدالرسول پیمانی، اصفهان، خاتم‌الانبیاء، 1385 ش.
  16. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1392 ش.
  17. توکلی، محمدجواد، و امید ایزانلو، «رویکرد اقتصاد مقاومتی در آسیب‌شناسی اقتصادی»، دوفصلنامه پژوهش‌های اقتصاد مقاومتی، سال اول، شماره 2، پاییز و زمستان 1395 ش.
  18. جهانیان، ناصر، امنیت اقتصادی از دیدگاه اسلام و راهبردهای آن، تهران، نور علم، 1398 ش.
  19. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1403 ق.
  20. حسینی محمدآباد، سید ابوذر، روش‌های اسلامی تأمین بهداشت روان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1394 ش.
  21. حکیم، سیدمحمدباقر، علوم القرآن، چاپ سوم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417 ق.
  22. حکیمی، محمدرضا و محمد حکیمی و علی حکیمی، الحیاة، ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380 ش.
  23. دهقان، محمدعلی و مرتضی عزتی، امنیت اقتصادی در ایران، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی)، 1387 ش.
  24. دهقانی، علی، اقتصاد خرد، چاپ هفدهم، تهران، ترمه، 1396 ش.
  25. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، چاپ دوم، تهران، مرتضوی، 1374 ش.
  26. رسولی، کریم، و اسداله فرزین‌وش، «تبیین رابطه بین آزادی و امنیت اقتصادی با تشکیل سرمایه: شواهدی از کشورهای نوظهور و در حال توسعه»، فصلنامه مطالعات اقتصادیِ کاربردی ایران، سال چهارم، شماره 13، تابستان 1394 ش.
  27. رفیعی آتانی، عطاءاللّٰه، و مهدی ناظمی اردکانی، سهم اقتصاد فرهنگ در اقتصاد ملی، تهران، آثار فکر، 1397 ش.
  28. روحانی، محمود، المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم (فرهنگ آماری کلمات قرآن کریم)، مشهد، آستان قدس رضوی، 1368 ش.
  29. روزبهان، محمود، مبانی علم اقتصاد، چاپ نهم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1397ش.
  30. زارعشاهی، احمدعلی، «بی‌ثباتی سیاسی و امنیت اقتصادی و تأثیر آن بر عوامل تولید در ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، شماره‌های 7ـ 8 ، بهار و تابستان 1379 ش.
  31. زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  32. شایگان، فریبا، «امنیت پایدار از دیدگاه مقام معظم رهبری»، فصلنامه آفاق امنیت، سال پنجم، شماره 14، بهار 1391 ش.
  33. شرقاوی، حسن‌محمد، گامی فراسوی روان‌شناسی اسلامی یا اخلاق و بهداشت روانی در اسلام، ترجمه محمدباقر حجتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1363 ش.
  34. صدر، سیدمحمدباقر، اقتصاد ما (بررسی‌هایی درباره مکتب اقتصادی اسلام)، ترجمه محمدکاظم موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1348 ش.
  35. همو، اقتصاد ما، ترجمه سیدابوالقاسم حسینی ژرفا، قم، دار الصدر، 1393 ش.
  36. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  37. طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
  38. طباطبایی، سیدمحمدحسین و قاسم الهاشمی، الاعجاز و التحدّی فی القرآن الکریم، بیروت، مٶسسة الاعلمی للمطبوعات، 1423 ق.
  39. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، تحقیق و تعلیق لجنة من العلماء و المحققین الاَخصائیین، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415 ق.
  40. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، چاپ دوم، تهران، مرتضوی، 1362 ش.
  41. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، 1414 ق.
  42. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیه، 1380 ق.
  43. فاتحی دابانلو، محمدحسین، عرضه، تقاضا و تعادل بازار: ویژۀ کارآفرینان، تهران، مهر مینو، 1391 ش.
  44. فتاحی، سیدحمید، بهداشت روانی در اسلام، قم، مرتضی، 1372 ش.
  45. فلاح، فرزانه، مبانی امنیت اقتصادی از منظر قرآن کریم و نهج‌البلاغه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده الهیات دانشگاه قم، 1392 ش.
  46. قائمی‌نیا، علی‌اصغر، «آسیب‌شناسی اقتصاد اسلامی در حوزه نظر و عمل»، ماهنامه زمانه، شماره 17، مهر 1390 ش.
  47. قرضاوی، یوسف، نقش ارزش‌ها و اخلاق در ارتباط با اقتصاد اسلامی در عرصه‌های تولید، تجارت، توزیع، مبادله و مصرف، ترجمه عبدالعزیز سلیمی، تهران، احسان، 1390 ش.
  48. قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، تهران، دار الاسوه للطباعة و النشر، 1414 ق.
  49. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، اسلامیه، 1407 ق.
  50. ماندل، رابرت، چهره متغیر امنیت ملی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1377 ش.
  51. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  52. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
  53. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1381 ش.
  54. همو، نظری بر نظام اقتصادی اسلام، چاپ بیست و پنجم، تهران، صدرا، 1398 ش.
  55. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415 ق.
  56. همو، علوم قرآنی، چاپ چهارم، قم، التمهید، 1381 ش.
  57. مکارم شیرازی، ناصر، با همکاری جمعی از فضلاء، پیام قرآن، چاپ نهم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1386 ش.
  58. مکارم شیرازی، ناصر، خطوط اقتصاد اسلامی، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰ ، 1360 ش.
  59. منصور قناعی، جمشید، «امنیت اقتصادی»، اقتصاد پنهان، فصلنامه پژوهشی ـ تحلیلی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، شماره 12، بهار 1389 ش.
  60. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مٶسسة احیاء آثار الامام الخوئی، بی‌تا.
  61. نورث، داگلاس سی.، نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، ترجمه محمدرضا معینی، تهران، سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی ـ اجتماعی و انتشارات، 1377 ش.
  62. Atkinson, Rita L., et al., Introduction to Psychology, New York, Harcourt Brace Jovanovich, 1983.
  63. Udovic, Bostjan, “Economic Security: Large and Small States in Enlarged European Union”, University of Ljubljana, Faculty of Social Sciences, Centre of International Relations, 2006.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار