تحلیلی معناشناختی از امنیت در قرآن کریم مبتنی بر نظریه استعاره‌های جهتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

2 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

«امنیت» یکی از ضروری‌ترین نیازهای جوامع انسانی است که به طور گسترده مورد توجه قرآن کریم قرار گرفته است. هرچند جمعی از قرآن‌پژوهان در صدد بحث از آموزه‌های امنیتیِ این کتاب مقدس برآمده‌اند، اما مرور آثارشان نشان می‌دهد که غالباً همت خود را صرف آیاتی کرده‌اند که به طور مستقیم به مدیریت ترس‌ها و نگرانی‌های دنیوی انسان بازمی‌گردند؛ نظیر آیه 60 سوره مبارکه انفال. این در حالی است که بخش عظیمی از آموزه‌های قرآنی در باب امنیت، نه در قالب استخدام الفاظ در حقیقت معانی، که در قالب استفاده از زبان استعاره برای مفهوم‌پردازی‌های بدیع شکل گرفته است. به منظور بررسی این زبان استعاری، در پژوهش حاضر کوشش می‌شود از رویکرد معناشناسی شناختی بهره برده شود و نقش جهات شش‌گانه در ساخت استعاره‌های مفهومی از امنیت/ ناامنی مورد مطالعه قرار گیرد. این پژوهش نشان می‌دهد که در زبان قرآن کریم، امنیت در قالب جهت‌نماهای بالا و پیش و راست بازنمود زبانی می‌یابد، حال آنکه ناامنی در قالب جهت‌نماهای پایین و پس و چپ مفهوم‌سازی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Semantic Analysis of the Security in the Holy Quran Based on the Theory of the Orientational Metaphors

نویسندگان [English]

  • Muhammad Hossein Shirzad 1
  • Muhammad Hasan Shirzad 2
  • Muhammad Sharifi 3
1 A PhD of the Quran Sciences & Hadith
2 A PhD of the Quran Sciences & Hadith
3 Associate professor at University of Mazandaran
چکیده [English]

The “security” is one of the most essential needs of the human communities which it has been comprehensively paid attention by the holy Quran. Although some of the Quran scholars try to debate over the security teachings of this Book but studying their works shows that most of them examine the Quran verses which directly indicate the management of the earthly human fears and concerns such as the verse 60 of the Anfal surah whereas the great part of the Quranic teachings about security has been shaped not in the form of applying words in their real meaning but in the form of applying metaphor for the innovative conceptualizations. To study this metaphoric language this present paper tries to utilize the cognitive semantics and it is debated the role of the six orientations in creating the conceptual metaphors from security and insecurity. This research shows that security is expressed the linguistic representation in the form of the orientations “up, front and right” in the Quran language while insecurity is conceptualized in the form of the orientations “down, back and left”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Quran language
  • The cognitive semantics
  • The conceptual metaphor
  • The orientational metaphors
  • The six orientations

مراجع

  1. ابن اثیر جزری، عزّالدین ابوالحسن علی بن محمد شیبانی، الکامل فی التاریخ، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، 1417 ق.
  2. ابن اسحاق مطلبی، محمد، کتاب السیر و المغازی، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، 1398 ق.
  3. ابن انباری، محمد بن قاسم، کتاب الاضداد، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، المکتبة العصریه، 1407 ق.
  4. ابن عطیه اندلسی، ابومحمد عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422 ق.
  5. ابن هشام، ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب حمیری معافری بصری، السیرة النبویه، تحقیق طه عبدالرؤوف سعد، بیروت، دار الجیل، 1411 ق.
  6. ابوعبیده، معمر بن مثنی تیمی، مجاز القرآن، تحقیق محمد فؤاد سزگین، قاهره، مکتبة الخانجی، 1381 ق.
  7. ابومخنف، لوط بن یحیی ازدی غامدی کوفی، وقعة الطف، تحقیق محمدهادی یوسفی غروی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  8. ابوهلال عسکری، حسن بن عبداللّٰه بن سهل، کتاب جمهرة الامثال، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم و عبدالمجید قطامش، بیروت، دار الفکر، 1988 م.
  9. افراشی، آزیتا، «استعاره‌های قرآن کریم و معناشناسی شناختی»، معناشناسی و مطالعات قرآنی (مجموعه درس‌گفتارها)، به کوشش فروغ پارسا، تهران، نگارستان اندیشه، 1397 ش.
  10. همو، مبانی معناشناسی شناختی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1395 ش.
  11. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1381 ش.
  12. بطرس، آنطونیوس، المعجم المفصل فی الاضداد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424 ق.
  13. بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، تحقیق و مقدمه سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417 ق.
  14. بلخی، مقاتل بن سلیمان، التفسیر، به کوشش عبداللّٰه محمود شحاته، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423 ق.
  15. پاکتچی، احمد، فقه الحدیث؛ مباحث نقل به معنا، تهران، دانشگاه امام صادق‰ ، 1394 ش.
  16. پورابراهیم، شیرین، ارسلان گلفام، فردوس آقاگلزاده، و عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا، «بررسی زبان‌شناختی استعاره جهتی بالا/ پایین در زبان قرآن: رویکرد معنی‌شناسی شناختی»، مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، سال پنجم، شماره 12، پاییز 1388 ش.
  17. جاحظ، ابوعثمان عَمرو بن بحر، کتاب الحیوان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت، دار الجیل، 1416 ق.
  18. جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان، کتاب اسرار البلاغه، تحقیق و تعلیق محمود محمد شاکر، جدّه، دار المدنی، بی‌تا.
  19. حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی، تفسیر روح البیان، بیروت، دار الفکر، 1424 ق.
  20. خانی (فرهنگ مهروش)، حامد، «بازتفسیر ”الحمد للّٰه ربّ العالمین“ بر پایه روابط بینامتنی قرآن و عهدین»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال ششم، شماره 11، پاییز و زمستان 1396 ش.
  21. دانیلز، مایکل، خودشناسی به روش یونگ، ترجمه اسماعیل فصیح، تهران، فاخته، 1372 ش.
  22. دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، امیرکبیر، 1363 ش.
  23. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت ـ دمشق، دار العلم ـ الدار الشامیه، 1412 ق.
  24. زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  25. همو، المستقصی فی امثال العرب، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1987 م.
  26. شوالیه، ژان، و آلن گِربران، فرهنگ نمادها؛ نگاهی دوباره و افزوده‌ها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران، جیحون، 1382 ش.
  27. شیرزاد، محمدحسین، کاربرد الگوهای انسان‌شناسی امنیت در تفسیر قرآن کریم، به راهنمایی احمد پاکتچی، رساله دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق‰ ، 1398 ش.
  28. شیرزاد، محمدحسن، و محمدحسین شیرزاد، «بازخوانی مفهوم ربا در قرآن کریم بر پایه روش معناشناسی ساخت‌گرا»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث (صحیفه مبین سابق)، سال بیست و یکم، شماره 58، پاییز و زمستان 1394 ش.
  29. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  30. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  31. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1375 ش.
  32. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  33. علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ـ بغداد، دار العلم للملایین ـ مکتبة النهضه، 1993 م.
  34. عهد جدید، تهران، انجمن کتاب مقدس ایران، 1362 ش.
  35. فتال نیشابوری، محمد بن حسن بن علی بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، رضی، 1375 ش.
  36. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  37. فراء، ابوزکریا یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق احمد یوسف نجاتی، مصر، دار المصریه، بی‌تا.
  38. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410 ق.
  39. قائمی‌نیا، علیرضا، معناشناسی شناختی قرآن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390 ش.
  40. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، و خدیجه حاجیان، «استعاره‌های جهتی قرآن با رویکرد شناختی»، فصلنامه نقد ادبی، سال سوم، شماره 9، بهار 1389 ش.
  41. کمال‌الدین، حازم علی، معجم المفردات المشترک السامی فی اللغة العربیه، تحقیق و مقدمه رمضان عبدالتواب، قاهره، مکتبة الآداب، 1429 ق.
  42. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
  43. مشکور، محمدجواد، فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‌های سامی و ایرانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1357 ش.
  44. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر، 1362 ش.
  45. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1424 ق.
  46. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، الارشاد فی معرفة حجج اللّٰه علی العباد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413 ق.
  47. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق علی‌اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر، 1371 ش.
  48. میرحسینی، یحیی، «چپ و راست»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، به کوشش سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی و دیگران، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1394 ش.
  49. واقدی، محمد بن عمر بن واقد، کتاب المغازی، تحقیق مارسدن جونز، بیروت، مٶسسة الاعلمی للمطبوعات، 1409 ق.
  50. ولفسون (ابو ذٶیب)، اسرائیل، تاریخ اللغات السامیه، بیروت، دار القلم، 1929م.
  51. هاشمی، احمد بن ابراهیم، جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، به کوشش نجوی انیس ضوء، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.
  52. یگانه، فاطمه، و آزیتا افراشی، «استعاره‌های جهتی در قرآن با رویکرد شناختی»، دوماهنامه جستارهای زبانی، سال هفتم، شماره 5 (پیاپی 33)، آذر و دی 1395 ش.
  53. Beeston, Alfred Felix Landon et al., Sabaic Dictionary, Beyrouth, Librairie du Liban, 1982.
  54. Biella, Joan Copeland, Dictionary of Old South Arabic: Sabaean Dialect, Cambridge, Scholars Press, 1982.
  55. Bomhard, Allan R., A Comprehensive Introduction to Nostratic Comparative Linguistics, Charleston, SC, Signum Desktop Publishing, 2015.
  56. Croft, William & Cruse, D. Alan, Cognitive Linguistics, Cambridge, Cambridge University Press, 2004.
  57. Dalman, Gustaf, Aramäisch-Neuhebräisches Wörterbuch zu Targum, Talmud und Midrasch, Frankfurt, Kauffmann, 1901.
  58. Dolgopolsky, Aharon, Nostratic Dictionary, Cambridge, McDonald Institute for Archaeological Research, 2008.
  59. Donald, James, Chambers’s Etymological Dictionary of the English Language, Edinburgh, W. & R. Chambers, 1872.
  60. Evans, Vyvyan & Melanie Green, Cognitive Linguistics: An Introduction, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2006.
  61. Gadow, Hans Friedrich, “Chameleon”, The Encyclopedia Britannica, Vol. 5, 11th Ed., Cambridge, Cambridge University Press, 1910.
  62. Glare, P. G. W., Oxford Latin Dictionary, Oxford, Clarendon Press, 1968.
  63. Grady, Joseph E., “Metaphor”, The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics, Dirk Geeraerts & Hubert Cuyckens (Eds.), Oxford, Oxford University Press, 2007.
  64. Hasson, Isaac, “Left Hand and Right Hand”, Encyclopaedia of the Qur'an, Vol. 3, Jane Dammen McAuliffe (Ed.), Leiden, Brill, 2003.
  65. Houston, Rob et al., Zoology: Inside the Secret World of Animals, New York, DK Smithsonian Institution, 2019.
  66. Jastrow, Marcus, A Dictionary of the Targumim, London/New York, G. P. Putnam’s Sons, 1903.
  67. Kotpal, R. L., Modern Textbook of Zoology: Vertebrates, 10th Ed., Meerut, Rastogi Publications, 2013.
  68. Kövecses, Zoltán, Metaphor: A Practical Introduction, Oxford, Oxford University Press, 2010.
  69. Lakoff, George, “The Contemporary Theory of Metaphor”, Metaphor and Thought, Andrew Ortony (Ed.), Cambridge, Cambridge University Press, 1993.
  70. Lakoff, George, Women, Fire and Dangerous Things; What Categories Reveal about the Mind, Chicago, The University of Chicago Press, 1987.
  71. Lakoff, George & Mark Johnson, Metaphors We Live By, Chicago, The University of Chicago Press, 1980.
  72. Leslau, Wolf, Comparative Dictionary of Ge'ez, Wiesbaden, Otto Harrassowitz, 1991.
  73. Longman Dictionary of Contemporary English, Stephen Bullon (Ed.), London, Pearson Longman, 2003.
  74. Martin, Richard C., “Left and Right”, Encyclopedia of Religion, Vol. 8, Lindsay Jones (Ed.), 2nd Ed., Farmington Hills, Thomson Gale, 2005.
  75. Orel, Vladimir E. & Olga V. Stolbova, Hamito-Semitic Etymological Dictionary, Leiden, Brill, 1995.
  76. Skeat, Walter W., An Etymological Dictionary of the English Language, London, Oxford University Press, 1888.
  77. Von Eckardt, Barbara, What is Cognitive Science?, Cambridge, The MIT Press, 1995.
  78. Zammit, Martin R., A Comparative Lexical Study of Qur'anic Arabic, Leiden, Brill, 2002.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار