واکاوی گشتار جانشینی در سورۀ مبارکۀ بقره بر پایۀ نظریۀ نحو زایشی چامسکی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 نویسنده مسئول، استادیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

نظریۀ گشتاری چامسکی، نظریه‌ای نحوبنیان است که در آن، فرایند گشتار به شکل‌های حذف، افزایش، جانشینی و جابه‌جایی صورت می‌پذیرد و ژرف‌ساخت جمله را به روساخت آن بدل می‌کند. این فرایند می‌کوشد از طریق توصیف دستوری، معنای دقیق اندیشه‌هایی را دریابد که در ورای کلمات و جملات قرار دارند. لذا پژوهش حاضر، با شیوۀ تحلیل محتوا، صرفاً عنصر جایگزینی، آن‌هم از نوع مصدری را در سورۀ مبارکۀ بقره، مورد بررسی قرار داده است. هدف از این پژوهش، تسهیل در فهم لغوی و معنایی آیات از طریق ژرف‌ساخت و روساخت و بیان کارکرد ادبی و هنری واژه‌های جایگزین است. پس از مقایسه ژرف‌ساخت با روساخت آیات، نتیجۀ به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که در فرم روساختی، به دلیل استفاده از مصدر به‌جای وصف مشتق، جمله‌ها بار معنایی مبالغه‌آمیز و مؤکّد به خود گرفته و مختصرتر شده‌اند که این امر، همسو با اصل اقتصاد زبانی است. این تکنیک، از شیوه‌های گفتاری مبالغه‌آمیز پربسامد قرآن است که به دلیل خروج از عادت زبانی، باعث برجستگی مشهود در کلام می‌شود. هدف از آن، علاوه بر تأثیرگذاری در مخاطب، آفرینش جمله‌هایی با معنای احتمالی است که این امر از جنبۀ دلالی باعث توسعۀ معنایی و از جنبۀ لغوی باعث ایجاز در کلام می‌گردد. تنوع‌بخشی به ساختار سخن و جلوگیری از یک‌نواختی، از دیگر اغراض جانشینی مصدر است. گفتنی است که تحلیل آیات شریفه وکشف ژرف‌ساخت و بیان زیبایی‌شناسی‌ها و اغراض ثانویه‌ای که مقالۀ حاضر بر اساس نظریۀ گشتاری چامسکی به آن دست یافت، یک احتمال است و نمی‌توان آن را به خداوند متعال نسبت داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the transformation of replacement in Surah Al-Baqarah Based on Chomsky's generative-transformational theory

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Mashayekhi 1
  • Javad Mohammadzadeh 2
1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
2 Corresponding author, Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
چکیده [English]

Chomsky's theory of transformation is one of the methods of linguistic analysis in which the transformation process takes the form of deletion, addition, substitution, and displacement, and transforms the deep structure of the sentence into its surface structure.  This process attempts, through grammatical description, to uncover the precise meanings of ideas that lie beyond the words and sentences. the present research, with Content analysis method, has only examined the element of replacement, which is also of the infinitive type, in Surah Al-Baqarah. The purpose of this research is to facilitate the lexical and semantic understanding of the verses through deep structure and surface structure and explaining the literary and artistic functions of the substituted words. After comparing the deep structure with the surface structure of the verses, the result shows that in the surface structure form, due to the use of the infinitive instead of the denominatives, the sentences have taken on an exaggerated semantic load and become more concise, which is in line with the principle of linguistic brevity. This technique is one of the most frequent exaggerated speech methods in the Quran. Its purpose, in addition to having a greater impact on the audience, is to create sentences with possible meanings, which, from a semantic point of view, leads to semantic development and, from a lexical point of view, leads to brevity in speech. Diversifying the structure of speech is other purpose of infinitive substitution. It is worth noting that the analysis of the verses, the discovery of the deep structure, and the expression of aesthetics and secondary purposes that the current article has arrived at based on Chomsky's theory of transformation are probable and it is not permissible to attribute it to God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Noam Chomsky
  • Surah Al-Baqarah
  • Infinitive Substitution
  • Deep Structure
  • Brachylogy

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. ابن‌جنی، ابوالفتح عثمان. (1990م). الخصائص، (تحقیق محمد علی النجار). بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامه.
  3. ابن‌عاشور، محمد طاهر. (1984م). التحریر والتنویر. تونس: الدار التونسیة للنشر.
  4. ابن‌هشام (1990م). شرح قطــر النــدى وبــل الصــدى، (محقق: محیــی‌الدیــن عبــدالحمید). مدینۀ منوره: مکتبة طیّبة.
  5. ابن‌یعیش، موفق‌الدین. (2001م). شرح المفصل للزمخشری، (تحقیق امیل بدیع یعقوب). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  6. ابوحیان، محمــد بــن یوســف. (1993م). البحر المحیط. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  7. آلوسی، محمود. (بی‌تا). روح المعانی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  8. جزائری، ابوبکر. (2003م). أیسر التفاسیر لکلام العلی الکبیر. مدینۀ منوره: مکتبة العلوم والحکم.
  9. جندی، طه محمد. (1998م). التناوب الدلالی بین صیغ الوصف العامل. مصر: دار الکتب المصریه.
  10. خریشا، فوزیة عبدالله علی. (2019م). «ظاهرة الاستبدال فی الصیغ الصرفیة: دراسة دلالیة تداولیة». مجلة کلیة دار العلوم، 36(125)، ص125-158. https://doi.org/10.21608/mkda.2019.124555
  11. دحداح، انطوان. (1385ش). فرهنگ اصطلاحات صرف و نحو عربی، (ترجمۀ ابوالفضل علامی و صفر سفیدرو). قم: ظفر.
  12. درویش، محیی‌الدین. (1992م). إعراب القرآن الکریم وبیانه. بیروت: دار ابن کثیر.
  13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1404ق). المفردات فی غریب القرآن. قم: دفتر نشر الکتاب.
  14. زمخشری، محمود بن عمر. (2009م). الکشاف، (تحقیق خلیل مأمون شیحا). بیروت: دار المعرفه
  15. زمخشری، محمود بن عمر. (1417ق). شرح الفصیح، (تحقیق ابراهیم عبدالله الغامدی). مکۀ مکرمه، سلسلة الرسائل العلمیة الموصى بطبعها.
  16. سامرائی، فاضل صالح. (2007م). الجملة العربیة؛ تألیفها وأقسامها. عَمان (اردن): دار الفکر.
  17. سامرائی، فاضل صالح. (2003م). معانی النحو. قاهره: شرکة العاتک لصناعة الکتاب.
  18. الصالح، صبحی. (1989م). دراسات فی فقه اللغة. بیروت: دار العلم للملایین.
  19. طیب‌حسینی، سید محمود؛ مقیمی، سپیده. (1403ش). «تحلیل زبانی ادبی واژۀ آزر در قرآن کریم». آموزه‌های قرآنی، 21(40)، ص139-158. https://doi.org/10.30513/qd.2025.6488.2449
  20. علوی‌مقدم، سید بهنام. (1384ش)، «مکاتب زبان‌شناسی مسلط امروز». رشد آموزش زبان و ادب فارسی، 2(74)، ص80 -83.
  21. فسنقری، حجت‌الله؛ کارآمد، راضیه. (1396ش). «سبک‌شناسی دعای ابوحمزۀ ثمالی در دو لایۀ نحوی و بلاغی». زبان و ادبیات عربی، 9(17)، ص200- 173. https://doi.org/10.22067/jall.v8i17.57713
  22. فضل، صلاح. (1998م). علم الأسلوب؛ مبادئه وإجراءاته. مصر: دار الشروق.
  23. قرائتی، محسن. (1388ش). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.
  24. مجدی، محمدرضا. (1400ش). آموزش جامع ترجمه بر مبنای روش تحلیل مقابله‌ای و دستور گشتاری. تهران: آوین‌مهر.
  25. مشکوة‌الدینی، مهدی. (1370ش). دستور زبان فارسی بر پایۀ دستور زبان گشتاری. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  26. مغناجی، محمد. (2016م). التوجیه الدلالی للبنیة الترکیبیة؛ تحلیل لسانی لربع مریم على ضوء النظریة التحویلیة. جزائر: جامعة الحاج لخضر.
  27. مکارم شیرازی، ناصر، و همکاران. (1374ش). تفسیر نمونه‌. تهران: دار الکتب الاسلامیه‌.
  28.  Chomsky, Noam. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Cambridge, MA: MIT Press.
  29.  Chomsky, Noam. (1995). The Minimalist Program. Cambridge, MA: MIT Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار