ریشه‌یابی علل اختلاف رفتاری پیامبران نسبت به درخواست یا رفع عذاب از کفار

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

2 استادیار، گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

3 نویسنده مسئول، دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

انبیای الهی(ع)، بعد از مسجل شدن عذاب بر کفار توسط خداوند، در مقابل آن سر تعظیم فرود آورده و هیچگاه مخالفتی در برابر آن نشان نداده‌اند، ولی در دو مورد ادعا شده است که پیامبران با این امر الهی، مخالفت نشان داده‌اند: درخواست نوح(ع) نسبت به نجات فرزندش و درخواست ابراهیم(ع) نسبت به رفع عذاب از قوم لوط. این تحقیق که به روش کتابخانه‌ای (با مراجعه به کتب تفسیری متعدد) و شیوۀ توصیفی - تحلیلی سامان یافته است، به نقد و بررسی آرای تفسیری و تحلیل آیات می‌پردازد. روش کار بدین شکل بوده است که ابتدا تمام آیات مربوط به تعامل این دو نبی الهی با مخالفان استخراج گردید و سپس به تحلیل و بررسی در این عرصه پرداخته شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اولاً حضرت نوح(ع) نسبت به استحقاق مجازات فرزند خود علم نداشت و ثانیاً درخواست نجات از عذاب را نیز مطرح نکرد، بلکه صرفاً برای رفع ابهام ذهنی خود، سؤالی را مطرح ساخت. مجادله حضرت ابراهیم(ع) نیز با توجه به صفات مطرح‌شده برای ایشان و همچنین عدم علم به قطعیت عذاب، از نوع مجادله ممدوح بوده است. در نتیجه، نه مخالفتی با رویۀ سایر پیامبران از سوی این دو بزرگوار و نه اقدامی برخلاف عصمت یا شخصیت اخلاقی آنان رسول خدا نداده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the Causes of Prophets’ Different Behavior in Requesting or Lifting Divine Punishment on Disbelievers

نویسندگان [English]

  • Javad Irvani 1
  • Seyyed Mahmoud Marviyan Hosseini 2
  • mahmood daliri tavandari 3
1 Professor, Department of Qur’anic and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Qur’anic and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
3 Corresponding Author, PhD. Student, Department of Qur’anic and Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Prophets of God, upon the definitive establishment of divine punishment for disbelievers, have consistently shown absolute submission and have never resisted God’s decree. However, two Quranic cases have been interpreted by some exegetes as signs of disagreement with divine command; Prophet Noah’s (pbuh) plea regarding the fate of his son and prophet Abraham’s (pbuh) intercession on behalf of the people of Lut. This research employs a library-based approach and a descriptive-analytical method to examine these two cases by analyzing relevant exegetical views and Qur’anic verses. The research proceeded by first extracting all relevant Quranic verses concerning the interactions of these two prophets with disbelievers, followed by a systematic exegetical and interpretive analysis. Findings indicate that Prophet Noah (pbuh) was unaware of his son’s spiritual state and did not request exemption from punishment but rather sought clarification. Likewise, Prophet Abraham’s (pbuh) argument, given the commendable attributes ascribed to him in the Qur’an and his lack of certainty regarding the punishment, is interpreted as a praiseworthy effort motivated by compassion and a desire for guidance. Accordingly, neither case constitutes a breach of prophetic infallibility (Iṣmah) and personality, nor do these actions contradict the broader ethical and theological framework governing prophetic conduct.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prophetic infallibility (Iṣmah)
  • Prophet Noah
  • Prophet Abraham
  • Divine punishment
  • Disbelievers
  1. قرآن کریم.
  2. آلوسی، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  3. ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1378ق). عیون اخبار الرضا(ع). تهران: نشر جهان.
  4. ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی. (1369ق). متشابه القرآن و مختلف. قم: بیدار.
  5. ابن‌عادل، عمر بن علی. (1419ق). اللباب فی علوم الکتاب. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  6. ابن‌عاشور، محمدطاهر. (1420ق). التحریر و التنویر. تونس: الدار التونسیة للنشر.
  7. ابن‌عربی، محمد بن علی. (1410ق). رحمة من الرحمن فی تفسیر و إشارات القرآن. دمشق: مطبعة نضر.
  8. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
  9. ابوحیان، محمد بن یوسف. (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دار الفکر.
  10. احمدنژاد، امیر؛ مطیع، مهدی؛ کلباسی، زهرا. (1394ش). «آرای مفسران در تفسیر آیۀ ۴۴ سورۀ ص و تازیانه زدن ایوب به همسرش». آموزه‌های قرآنی، 12(21)، 111–132.
  11. امین، نصرت بیگم. (1389ق). مخزن العرفان در تفسیر قرآن. اصفهان: گلبهار.
  12. بکری، محمد بن محمد. (2010). تفسیر البکری. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  13. ثقفی تهرانی، محمد. (1398ق). روان جاوید در تفسیر قرآن مجید. تهران: برهان.
  14. جعفری، یعقوب. (1398ق). تفسیر کوثر. قم: هجرت.
  15. حجازی، محمد محمود. (1413ق). التفسیر الواضح. بیروت: دار الجیل.
  16. حسینی شیرازی، محمد. (1423ق). تبیین القرآن. بیروت: دار العلوم.
  17. حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی. (1405ق). تفسیر روح البیان. بیروت: دار الفکر.
  18. خازن، علی بن محمد. (1415ق). لباب التأویل فی معانی التنزیل (تفسیر الخازن). بیروت: دار الکتب العلمیة.
  19. خطیب، عبدالکریم. (1424ق). التفسیر القرآنی للقرآن. قاهره: دار الفکر العربی.
  20. رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1387ش). تفسیر قرآن مهر. قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
  21. زحیلی، وهبه. (1418ق). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج. بیروت: دار الفکر المعاصر.
  22. زحیلی، وهبه. (1422ق). التفسیر الوسیط (زحیلی). بیروت: دار الفکر المعاصر.
  23. زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. بیروت: دار الکتاب العربی.
  24. سخاوی، علی بن محمد. (1430ق). تفسیر القرآن العظیم (سخاوی). قاهره: دار النشر للجامعات.
  25. سیواسی، احمد بن محمود. (1427ق). عیون التفاسیر للفضلاء السماسیر. بیروت: دار صادر.
  26. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر. (1404ق). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: مکتب آیت‌الله‌العظمی المرعشی النجفی(ره).
  27. شاه‌عبدالعظیمی، حسین. (1363ش). تفسیر اثنی عشری. تهران: میقات.
  28. شبر، عبدالله. (1410ق). تفسیر القرآن الکریم (شبر). قم: مؤسسۀ دار الهجرة.
  29. صادقی تهرانی، محمد. (1406ق). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. بیروت: فرهنگ اسلامی.
  30. صافی، محمود. (1418ق). الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة همة. دمشق: دار الرشید.
  31. صالح، بهجت عبدالواحد. (1427ق). إعراب القرآن الکریم، (صالح). بیروت: دار الفکر.
  32. طبرانی، سلیمان بن احمد. (2008 م). التفسیر الکبیر، (طبرانی). اربد: دار الکتاب الثقافی.
  33. طباطبایی، محمدحسین. (1393ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات.
  34. طبرسی، فضل بن حسن. (1408ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
  35. طبری، محمد بن جریر بن یزید. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری). بیروت: دار المعرفة.
  36. طنطاوی، محمد سید. (1997م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، (طنطاوی). قاهره: نهضة مصر.
  37. طوسی، محمد بن حسن. (1382ق). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  38. طیب، عبدالحسین. (1369ش). أطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: اسلام.
  39. عبده، محمد و رضا، محمد رشید. (1414ق). تفسیر القرآن الحکیم، (تفسیر المنار). بیروت: دار المعرفه.
  40. اکبری، عبدالله بن حسین. (1419ق). التبیان فی عراب القرآن. ریاض: بیت الافکار الدولیه.
  41. عیاشی، محمد بن مسعود. (1380ق). تفسیر العیاشی. تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیه.
  42. فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  43. فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی. (1415ق). تفسیر الصافی. تهران: مکتبة الصدر.
  44. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. (1367ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
  45. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  46. ماوردی، علی بن محمد. (1420ق). النکت و العیون: تفسیر الماوردی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  47. مغنیه، محمدجواد. (1424ق). التفسیر الکاشف. قم: دار الکتاب الإسلامی.
  48. مکارم شیرازی، ناصر. (1371ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  49. مکی بن حموش. (1429ق). الهدایة الی بلوغ النهایه. شارجه: جامعة الشارقه، کلیة الدراسات العلیا و البحث العلمی.
  50. مکی، مجد بن احمد. (1431ق). المعین علی تدبر الکتاب المبین. بیروت: مؤسسۀ الریان للطباعة و النشر و التوزیع.
  51. میبدی، احمد بن محمد. (1371ش). کشف الاسرار و عدة الابرار. تهران: امیر کبیر.
  52. نسفی، عبدالله بن احمد. (1416ق). مدارک التنزیل و حقائق التأویل (تفسیر النسفی). بیروت: دار النفائس.
  53. نظام الاعرج، حسن بن محمد. (1416ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  54. نوی، محمد. (1417ق). مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  55. نیشابوری، محمد بن محمود. (1398ق). تفسیر بصائر ایمانی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  56. واحدی، علی بن احمد. (1419ق). الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (واحدی). بیروت: دار القلم.