مفهوم قرآنی «شاکله» از توهم جبرگرایی تا حقیقت خلقت ثانویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران

2 دانشیار دانشگاه رضوی

چکیده

قرآن کریم اعمال هر فرد را بر اساس «شاکله» او معرفی فرموده است و همین امر، خاستگاه دیدگاه‌ها و نتیجه‌گیری‌های متنوعی شده است؛ اگر شاکله، ریشه در خلقت فرد داشته باشد، گونه‌گونی ماهیت‌های بشری و نوعی جبر در صدور رفتارها، از نتایج محتمل آن خواهد بود و اگر پدیده‌ای خودساخته باشد، کشف زمینه‌ها و عوامل دخیل در آن اهمیت خواهد یافت. این نوشتار تلاش می‌کند به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای و با بررسی آیات و روایات مربوطه، مفهوم و مقصود از شاکله و عوامل شکل‌گیری آن را کشف و ارائه نماید. نتایج بررسی نشان می‌دهد شاکله آدمی، شخصیت اخلاقی خودساخته و خُلق و خوی ثانوی فرد است که تحت تأثیر عواملی همچون زمینه‌های ژنتیکی، وراثتی و شخصیتی، غرایز، گرایشات فطری، قوه عاقله، محیط اجتماعی و فرهنگ پیرامونی، و عنصر اختیار و انتخاب فرد شکل می‌گیرد. از این رو، ضمن منتفی شدن جبرگرایی در اعمال، نقش علم اخلاق و تربیت در ایجاد شاکله و متقابلا نقش شاکله در بروز رفتارها، مسأله نیت و خلوص آن، و مسأله خلود روشن می‌شود. نتیجه این پژوهش در حوزهای مختلف مطالعات اسلامی مانند جبر و اختیار،خلود، ماهیت و فلسفه علم اخلاق، علوم تربیتی و برخی مسایل دانش اخلاق مانند اخلاص کاربرد آشکار دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Qur'anic concept of “shakeleh" and its relation to determinism and human personality

نویسنده [English]

  • javad irvani 2
2 دانشیار دانشگاه رضوی
چکیده [English]

The Holy Qur'an has described the actions of each person on the basis of his/her "shakeleh" and this point has become the source of a variety of views and conclusions; If "shakeleh" has deeply rooted in every body`s creation, the diversity of human nature and a kind of compulsion in behaving are its possible consequences, and if this is a spontaneous phenomenon, the discovery of the contexts and factors involved in it, will be important. This paper tries to describe the concept and purpose of "shakeleh" and it’s shaping factors by examining the related verses and narratives in a descriptive-analytic and library methods.The results show that the"shakeleh" of human is a self-made moral personality and a secondary temperament that forms under the influence of factors such as genetic backgrounds, hereditary and personality, instincts, innate tendencies, intelligence, social environment and peripheral culture, and also selection. Hence, while eliminating determinism in actions, the role of ethics and education in creating "shakeleh", and on the contrary the role of "shakeleh" in the emergence of behaviors, the problem of Intention and its purity, and the problem of immortality will become clear. The result of this study in different domains of Islamic studies like determinism and choice, immortality, the nature and philosophy of ethics, educational sciences, and some moral knowledge such as purity has obvious applications.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shakeleh
  • human personality
  • Determinism and Choice
  • Purity