الگوی کنترل ناکامی در قرآن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانش‌آموختۀ دکتری، گروه تفسیر تطبیقی، جامعة المصطفی(ص) نمایندگی خراسان، مشهد، ایران

3 دانشیار، گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

4 استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران؛ دانش‌آموختۀ حوزۀ علمیۀ خراسان، مشهد، ایران

چکیده

ناکامی به حالتی روحی گفته می‌شود که هنگام ایجاد مانع و دست نیافتن به هدف یا یک نیاز یا به تأخیر افتادن آن، در فرد پدید می‌آید. مدیریت نکردن صحیح ناکامی‌ها ممکن است موجب بروز آسیب‌های متعدد روانی، اعتقادی و جسمی در افراد شود. قرآن، اصول و راهکارهایی برای مواجهه با سختی‌ها و موقعیت‌های ناکام‌کننده بیان کرده است. این تحقیق در پیِ کشف الگوی قرآن در نحوۀ‌ کنترل ناکامی‌هاست. با استخراج مجموعۀ این اصول و راهکارها و روشن نمودن ارتباط آن‌ها با مبانی و اهداف کنترل ناکامی، نظام و الگوی کنترل ناکامی در قرآن برای توانمندسازی انسان در موقعیت‌های ناکام‌کننده تبیین می‌شود. روش گردآوری اطلاعات، در این تحقیق، کتابخانه‌ای و از لحاظ روش پردازش، توصیفی - تحلیلی است. مهم‌ترین مبانی کنترل ناکامی در قرآن در چهار قسمت مبانی خداشناسی (مثل توحید و برخی صفات الهی)، انسان‌شناختی (مثل دوبُعدی بودن انسان، فلسفۀ ناکامی‌ها، قضا و قدر و اختیار انسان)، جهان‌شناسی (مثل گذار دنیا بر مدار سختی‌ها و معاد) و دین‌شناسی (مثل بر اساس مصلحت بودن قوانین الهی) طرح شده است. اصول کنترل ناکامی، در قرآن در سه دستۀ اصول شناختی (مثل اصل تنظیم خواسته‌ها با واقعیت دنیا، اصل معنادار بودن بلاها، اصل مقدر بودن حوادث، اصل کوچک‌سازی سختی‌ها...)، اصول رفتاری، و گرایشی - عاطفی (مثل اصل پذیرش ناکامی‌ها، اصل ارتباط با خداوند، دعا، ذکر و توبه) طرح شده است. طبق اصول مطرح‌شده نیز روش‌هایی جزئی‌تر برای کنترل ناکامی بیان شده است، مثل روش مقایسه و توجه به مصیبت‌های بزرگ‌تر دیگران در ذیل اصل کوچک‌سازی سختی‌ها.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Framework for Managing Frustration in the Qurʾān

نویسندگان [English]

  • Soheila Pirouzfar 1
  • Sayyidah Janan Musavi 2
  • Muhammad Saeid Abdekhodaei 3
  • Ali Jalaeiyan 4
1 Associate Professor, Department of Qurʾān and Ḥadīth Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 PhD in Comparative Exegesis, Al-Mustafa International University, Mashhad, Iran
3 Associate Professor, Department of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
4 Assistant Professor, Department of Qurʾān and Ḥadīth Studies, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Frustration is a mental state that emerges when an individual encounters an obstacle that prevents them from achieving a goal or fulfilling a need, or when there are delays in accomplishing either. Improperly managing frustrations can lead to numerous psychological, ideological, and physical harms in individuals. The Qurʾān outlines principles and strategies for dealing with challenges and frustrating situations. This research aims to uncover the Qurʾānic approach to manage frustrations. The system and pattern of failure control in the Qurʾān are explained to empower individuals in difficult situations by extracting these principles and strategies and clarifying their relationship with the foundations and goals of managing failure. The data collection method used in this research is library-based, and the processing approach is descriptive-analytical. The most important principles of controlling failure and frustration in the Qurʾān are presented in four parts: theology (such as monotheism and some divine attributes), anthropology (such as the two-dimensionality of man, philosophy of frustration, human destiny and free will), cosmology (such as the transition of the world around hardships and resurrection) and theology (such as the expediency of Divine laws). The principles of frustration control in the Qurʾān are divided into three categories: cognitive principles (such as the principle of adjusting one’s desires to the reality of the world, the principle of the significance of calamities, the principle of the predestination of accidents, the principle of belittling hardships), and behavioral and emotional-attitude principles (such as the principle of accepting frustration, the principle of communication with God, including prayer, remembrance or dhikr, and repentance). According to these principles, more detailed methods for controlling frustration have been outlined, such as comparing one’s situation to the greater sufferings of others, under the principle of belittling hardships.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qurʾān
  • Tolerance of frustration
  • Frustration Management in Qurʾān
  • Frustration Control in Qurʾān
  • Resilience
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. آقایوسفی، علیرضا. (۱۳۹۱ش). بررسی مقابله درمانگری مادران با پرخاشگری کودکان و ناکامی به خاطر داشتن کودکان عقب‌ماندۀ ذهنی، فصلنامۀ خانواده‌پژوهی، 8(3)، 291-304.
  4. ابن‌شعبه، حسن بن علی. (۱۴۰۴ق). تحف العقول. قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  5. باقری، خسرو. (۱۳۸۰ش). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه.
  6. بخاری، محمد بن اسماعیل. (۱۴۱۰ق). صحیح البخاری. قاهره: وزارة الأوقاف.
  7. پسندیده، عباس. (۱۳۸۹ش). هنر رضایت از زندگی. قم: نشر معارف.
  8. پسندیده، عباس. (۱۳۹۲ش). الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا. قم: دار الحدیث.
  9. پسندیده، عباس؛ کیومرثی، محمدرضا. (۱۳۹۲ش). درآمدی بر پیشگیری از اعتیاد، با رویکرد اسلامی. قم: دار الحدیث.
  10. پور روستایی، جواد. (۱۳۸۹ش). شرح و نقد روش إنّی ملاصدرا در اثبات نظام احسن. اندیشۀ نوین دینی، 6(22)، 137-160. http://dorl.net/dor/20.1001.1.20089481.1389.6.22.7.3
  11. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد. (۱۴۱۰ق). غرر الحکم ودرر الکلم. قم: دار الکتاب الإسلامی‏.
  12. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۷۸ش). تفسیر موضوعی قرآن کریم. قم: اسراء.
  13. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۵ش). مراحل اخلاق در قرآن. قم: اسراء.
  14. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۷ش). توحید در قرآن. قم: اسراء.
  15. خاتمی، احمد. (۱۳۷۰ش). فرهنگ علم کلام. تهران: صبا.
  16. خراسانی، زهرا. (1384ش). راه‌های غلبه بر ناکامی از نگاه قرآن. همایش ضرورت گسترش مفاهیم قرآن کریم، (دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آستارا، 1384ش). https://sid.ir/paper/812001/fa
  17. دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۷ش). لغت‌نامه. تهران: مؤسسۀ لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی دانشگاه تهران. https://dehkhoda.ut.ac.ir
  18. دهقانی، حمیده. (۱۳۹۹ش). راهکارهای مقابله با ناکامی. تهران: انتشارات آرمان رشد.
  19. رهنما، اکبر؛ علیین، حمید؛ محمدی، حسین. (۱۳۸۶ش). بررسی و تبیین مبانی، اصول و روش‌های تربیت سیاسی از منظر امام علی(ع) در نهج البلاغه. دانشور رفتار، 4(24)، 1-
  20. سالاری‌فر، محمدرضا. (۱۳۹۰ش). آشنایی با روان‌شناسی. قم: مرکز نشر هاجر.
  21. سبحانی، جعفر. (۱۴۱۳ش). الاهیات علی هدی الکتاب والسنة والعقل. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
  22. سیفعلی ئی، فاطمه و مروتی، سهراب و حسینی نیا، سید محمد رضا. (1399ش). تاب آوری، کارکردها و راهبردهای ارتقاء آن در فرایند تربیت اجتماعی از منظر قرآن کریم. دوفصلنامه آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، دوره: 6، شماره: 2. https://civilica.com/doc/1584260
  23. طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۵۳ش). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  24. طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۶۴ش). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا.
  25. عطاءالله، محسن. (1393ش). روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها. قم: دار الحدیث.
  26. علیدوست، ابوالقاسم. (۱۳۸۴ش). تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی. فقه و حقوق، 2(6)، 9-32.
  27. عمید، حسن. (1350ش). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات جاویدان.
  28. غزالی، محمد بن محمد. (بی‌تا). إحیاء علوم الدین. بیروت: دار الکتاب العربی.
  29. فقیهی، علی‌نقی. (۱۳۸۵ش). مبانی و اصول‌ تربیتی در روابط زن و شوهر از منظر قرآن و حدیث. تربیت اسلامی، 2(3)، 216-175.
  30. قرائتی، محسن. (۱۳۸۸ش). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
  31. کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). ‏الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  32. متقی، علی بن حسام‌الدین. (1419ق). کنز العمّال. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  33. مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  34. محمدی ری‌شهری، محمد. (۱۳۹۵ش). دانشنامۀ قرآن و حدیث، (ترجمۀ حمیدرضا شیخی). قم: دار الحدیث.
  35. محمودزاده، امیر؛ بیدابادیان، هادی. (1394ش). فرق مدل و الگو و روش های مدل‌سازی و شبیه‌سازی در مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی. در: کنفرانس بین‌المللی علوم، مهندسی و فناوری‌های محیط زیست، (تهران، 1394). https://civilica.com/doc/407290
  36. مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳84ش). آموزش عقائد. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
  37. مصباح یزدی، محمدتقی. (1394ش). آموزش فلسفه. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
  38. مصطفوی، سید حسن. (۱۴۱۶ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  39. معین، محمد. (۱۳۸۱ش). فرهنگ فارسی. تهران: نشر سرایش.
  40. مکارم شیرازی، ناصر؛ قرائتی، محسن؛ آشتیانی، محمدرضا؛ و همکاران. (۱۳۸۰ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  41. ناوس، ویلیام. (1394ش). تحمل ناکامی، (ترجمۀ محمد بابارئیسی و منصور علی مهدی). بی‌جا: انتشارات نظری.
  42. نفیسی، علی‌اکبر. (بی‌تا). فرهنگ نفیسی. تهران: نشر خیام.
  43. هاشمی رفسنجانی، اکبر. (۱۳۸۶ش). تفسیر راهنما. قم: بوستان کتاب.
  44. یوسفی مصری، زهرا. (۱۳۹۸ش). بیماری‌های افسردگی و اضطراب و راه‌های درمان آن‌ها. قم: میراث ماندگار.