The Viewpoints of Exegetes on the Meaning of “The Assumption of the Humble Regarding the Meeting with the Lord”

Document Type : Review

Authors

1 Corresponding Author, MA Student in Quranic Sciences and Hadith, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

2 Associate Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

Abstract

The term zann (assumption, suspicion) is one of the frequently used words in the Holy Quran and holds a significant position in both doctrinal and ethical verses. In some Quranic verses, commentators’ opinions regarding the meaning of the word zann are a matter of dispute. One of the debated verses is verse 46 of Surah Al-Baqarah, which concerns the suspicion of the humble (khāshi‘in) regarding the meeting with their Lord (liqā’ al-rabb). On this issue, commentators hold three general viewpoints. The majority interpret ẓann as certainty, some consider it as conjecture inclined to certainty, and a third group interprets ẓann in the verse based on its apparent meaning, that is, assumption. Each of these three viewpoints is accompanied by arguments from the Exegetes, and expressing and critiquing them is important as it has multiple doctrinal and ethical implications. The present study, employing an analytical-descriptive method and relying on library resources, seeks to answer the fundamental question: What is the meaning of the term ẓann and the context of realization of liqā’ al-rabb (meeting with the Lord) in verse 46 of Surah Al-Baqarah? What emerges from the apparent meaning of this verse is that liqā’ al-rabb has been realized in the worldly realm for the humble, and therefore, there is no objection to interpreting ẓann in its apparent sense, that is, "conjecture." The reasons supporting this interpretation, besides the incompleteness and refutability of previous viewpoints, include: the minimal description of God about humble worshippers if liqā’ al-rabb is to take place in the Hereafter; the conformity of the suspicion of the humble regarding the meeting with their Lord during this worldly life with their characteristic humility; and the occurrence of liqā’ al-rabb in the prayer of the humble.

Keywords

Main Subjects


  1. قرآن کریم
  2. ابن‌بابویه، محمدبن علی. (1398ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین
  3. ابن‌فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  4. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
  5.  آقایی زاده ترابی، احمد. (1400ش). «بررسی آراء مفسران در فلسفه به کارگیری «گمان به رستاخیر» به جای «یقین به آخرت» در تفسیر آیه 46 بقره». نشریه مطالعات تفسیری، ش.47، ص 99-112.
  6. تفلیسی، حبیش بن ابراهیم. (1371ش). وجوه قرآن. تهران: دانشگاه تهران.
  7. جوادی آملی، عبدالله. (1381ش). تسنیم، (تحقیق عبدالکریم عابدینی). قم: اسراء.
  8. جوهری، اسماعیل بن حماد. (1376ق). الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت: دار العلم للملایین.‏
  9. حر عاملى، محمد بن حسن. (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت.
  10. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  11. حسن بن علی(ع). (1409ق). التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن بن علی العسکری. قم: مدرسة الإمام المهدی(ع).
  12. خامنه‌ای، سید علی. (۱۴۰۳ش). روش، گرایش و قواعد تفسیری حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
  13. دامغانی، حسین بن محمد. (1416ق). الوجوه و النظائر لألفاظ کتاب الله العزیز. قاهره: إحیاء التراث الإسلامی.‏
  14. رازی، ابوالفتوح حسین بن علی. (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  15. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم.
  16. رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1387ش). منطق تفسیر قرآن(1). قم: جامعة المصطفی العالمیه.
  17. زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف. بیروت: دار الکتاب العربی.
  18.  ساجدی، مریم. (۱۳۹۸ش). «کاربرد ظنّ در قرآن کریم؛ تأملی پیرامون اقوال مفسران در تفسیر «ظنّ» به یقین». دین و دنیای معاصر، ش ۱۰، ص۱۰۱-۱۲۶.
  19. شاکر، محمد کاظم. (1386). «پژوهشی در معنای ظن و جایگاه معرفتی و اخلاقی آن در قران». نشریه  مقالات و بررسی ها، ش3 ، ص107-125
  20. شریف رضی، محمد بن حسین. (1414ق). نهج البلاغه. قم: هجرت.
  21. صادقی تهرانی، محمد. (1406ق). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. قم: فرهنگ اسلامی.
  22. صدر، سید محمدباقر. (۱۴۱۸ق). دروس فی علم الأصول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  23. طالقانی، سید محمود. (1362ش). پرتوی از قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  24. طباطبایی، سید محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  25. طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
  26. طبری، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
  27. طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375ش). مجمع البحرین. تهران: المکتبة المرتضویه.
  28. عسکری، حسن بن عبدالله. (1400ق). الفروق فی اللغه. بیروت: دار الآفاق الجدیده.
  29. عیاشی، محمد بن مسعود. (1380ق)، تفسیر العیاشی. تهران: مکتبة العلمیة الإسلامیه.
  30. فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  31. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. قم: هجرت.
  32. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1415ق). القاموس المحیط. بیروت: منشورات محمد علی بیضون.
  33. فیومی، احمد بن محمد. (1414ق). المصباح المنیر. قم: دار الهجره.
  34. قائمی‌نیا، علیرضا. (1401ق). معناشناسی شناختی قرآن. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  35. قمی، علی بن ابراهیم. (1363ش). تفسیر القمی. قم: دار الکتاب.
  36. ماوردی، علی بن محمد. (بی‌تا). النکت و العیون. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  37. مراغی، احمد مصطفی. (بی‌تا). تفسیر المراغی. بیروت: دار الفکر.
  38. مسعودی، عبدالهادی. (۱۳۹۵ش). تفسیر روایی جامع (2). قم: دار الحدیث.
  39. مصطفوی، سید حسن. (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  40. مطرزی، ناصر بن عبدالسید. (1979م). المغرب فی ترتیب المعرب. حلب: مکتبة اسامة بن زید.
  41. مکارم شیرازى، ناصر، و همکاران. (۱۳۷۱ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.