A Critique of the Interaction of Two Major Sects with Narrations of the Excellences of Suras (Chapters) Based on the Rule of Tolerance in the Evidence of Traditions

Document Type : Original Article

Authors

1 Associate professor of Quran & Hadith Studies, Razavi University of Islamic Sciences

2 MA of Quran & Hadith Studies, Razavi University of Islamic Sciences

Abstract

One of the most frequent rules in various areas of demonstrative jurisprudence of Two Major Sects of Islam religion is a rule that is known among Shīʿa as “tolerance in the evidence of traditions” (Arabic: التسامح فی أدلّة السنن) and in Sunnī as “latitudinarianism in documents” (Arabic: التساهل فی أسانید). Believers in the general application of this rule have based it for reasons such as consensus (Arabic: إجماع), tradition famous through practice (Arabic: الشهرة العملیّة), and rational judgement (intellectual judgement) and a group of aḥādīth (Arabic: أحادیث, plural form for ḥadīth, literally “talk” or “discourse”) called “Akhbar-e- Man Balagh” (Arabic: أخبار من بلغ). The understanding of the aforementioned narrations and the extent of application of this rule has caused a conflict of opinions among scholars. The narrations containing the excellences of suras of the Holy Book of Quran is one of the fields of application of the rule of tolerance. The present research has explained the types of exposure to this group of narrations based on the rule of tolerance by using descriptive-exploratory method and using library sources and seeks to find a suitable approach about narrations of the excellences of suras (chapters) of the Holy Book of Quran. The interaction with these narrations is organized based on a special reading of the rule of tolerance in the selected approach, which is based on a rational interpretation of the contents of Man-Balagh (Arabic: من بلغ)’s narrations and is compatible with the indications of some verses and traditions. The use of weak narrations containing the excellences of suras (chapters) will be permissible based on this approach considering three conditions and without any certainty of attributing these narrations to Sharʿ (Islamic rules).

Keywords

Main Subjects

References

  1. قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، دار الفکر، 1393 ش.
  3. آشتیانی، میرزا محمدحسن بن جعفر، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، قم، ذوی القربی، 1430 ق.
  4. آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، بی‌تا.
  5. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد بن جعفر، کتاب الموضوعات من الاحادیث المرفوعات، ریاض، مکتبة اضواء السلف، 1418 ق.
  6. ابن طاووس، سید رضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر، اقبال الاعمال، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1409 ق.
  7. همو، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، ترجمه شیخ عباس قمی، چاپ دوم، قم، دار الثقلین، 1389 ش.
  8. همو، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، قم، دار الشریف الرضی، 1430 ق.
  9. ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1420 ق.
  10. ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال، قم، دار الحدیث، 1364 ش.
  11. ابن فهد حلّی، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدی، عدة الداعی و نجاح الساعی، قم، دار الکتاب الاسلامی، 1407 ق.
  12. اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، مرتضویه، بی‌تا.
  13. ازهری، ابومنصور محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421 ق.
  14. اسلامی، محمدتقی، اخلاق اسلامی و کاربست قاعده تسامح در ادله سنن (پژوهشی انتقادی)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390 ش.
  15. اقبال، ابراهیم، فرهنگ نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات)، تهران، امیرکبیر، 1385 ش.
  16. انصاری، مرتضی بن محمدامین، رسائل فقهیه، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1414 ق.
  17. انصاری قرطبی، ابوعبداللّٰه محمد بن احمد بن ابی‌بکر، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364 ش.
  18. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1363 ش.
  19. برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، چاپ دوم، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1371 ق.
  20. بستانی، قاسم، زهرا چنانی، و سیما آلبوغبیش، «اعتبارسنجی روایات فضایل قرائت قرآن نزد شیعه»، دوفصلنامه مطالعات فهم حدیث، سال پنجم، شماره 1 (پیاپی 9)، پاییز و زمستان 1397 ش.
  21. بغوی، ابومحمد حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر البغوی)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  22. بیضانی، قاسم، مبانی نقد متن الحدیث، قم، مرکز المصطفی العالمیه، 1385 ش.
  23. بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، شعب الایمان، ریاض، مکتبة الرشد،1423 ق.
  24. تقی‌الدین ابن الصلاح، ابوعمرو عثمان بن عبدالرحمن شهرزَوری، معرفة انواع علوم الحدیث (مقدمة ابن الصلاح)، تحقیق و شرح نورالدین عتر، بیروت، دار الفکر، 1406 ق.
  25. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422 ق.
  26. جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن، دُرج الدرر فی تفسیر القرآن العظیم، عمان، دار الفکر، 1430 ق.
  27. جِریسی، محمد مکی نصر، نهایة القول المفید فی علم تجوید القرآن المجید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424 ق.
  28. جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، قم، هجرت، 1376 ش.
  29. حاج حسن، حسین، نقد الحدیث فی علم الروایة و علم الدرایه، زیر نظر عبدالمجید ترکی، بیروت، جامعة القدیس یوسف، 1975 م.
  30. حاکم نیشابوری، ابوعبداللّٰه محمد بن عبداللّٰه، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411 ق.
  31. حرّ عاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمة فی اصول الائمه (تکملة الوسائل)، تصحیح محمد بن محمد الحسین القائینی، قم، مٶسسه معارف اسلامی امام رضا‰، 1418 ق.
  32. همو،تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409ق.
  33. حسن، محمد علی، المنار فی علوم القرآن مع مدخل فی اصول التفسیر و مصادره، بیروت، مؤسسة الرساله، 1421 ق.
  34. حسنی، هاشم معروف، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، 1973 م.
  35. حسینی آلوسی بغدادی، شهاب‌الدین محمود بن عبداللّٰه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
  36. حسینی بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مٶسسة البعثه، 1374 ش.
  37. حسینی روحانی، سیدمحمد، منتقی الاصول، تقریر سیدعبدالصاحب حکیم، قم، چاپخانه امیر، 1413 ق.
  38. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، زبدة الاصول، قم، کلبه شروق، 1432 ق.
  39. حسینی شیرازی، سیدصادق، بیان الاصول، چاپ دوم، قم، دار الانصار، 1436 ق.
  40. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  41. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  42. خامه‌گر، محمد، تفسیر ساختاری قرآن کریم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1397 ش.
  43. خانی، زهره، حقیقت مستحبات (تسامح در ادله سنن با رویکردی به نظر امام خمینی)، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، 1398 ش.
  44. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، 1412 ق.
  45. رحمان ستایش، محمدکاظم، و سیدحیدر طباطبایی حکیم، «تسامح فضایل‌نگاران در روایات فضایل اهل بیتŒ»، دوفصلنامه پژوهش‌نامه علوم حدیث تطبیقی، سال اول، شماره 1، پاییز و زمستان 1393 ش.
  46. رضوی، سیدعباس، «تسامح در ادله سنن از دیدگاه آقاحسین خوانساری»، فصلنامه فقه، سال هفتم، شماره‌های 19ـ20، بهار و تابستان 1378 ش.
  47. روحانی، عباسعلی، و زهره خانی، «قاعده تسامح در روش‌شناسی تفکر نقدی امام خمینی»، فصلنامه پژوهشنامه متین، سال بیستم، شماره 78، بهار 1397 ش.
  48. زحیلی، محمد مصطفی، القواعد الفقهیة و تطبیقاتها فی المذاهب الاربعه، دمشق، دار الفکر، 1427 ق.
  49. زرکشی، بدرالدین ابوعبداللّٰه محمد بن جمال‌الدین عبداللّٰه بن بهادر، النکت علی مقدمة ابن الصلاح، ریاض، اضواء السلف، 1419 ق.
  50. زمخشری، ابوالقاسم جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، تصحیح مصطفی حسین احمد، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  51. سبحانی، جعفر،الرسائل الاربع؛ قواعد اصولیة و فقهیه، تقریر جمعی از فضلا، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1415 ق.
  52. همو، المحصول فی علم الاصول، تقریر سیدمحمود جلالی مازندرانی، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1414 ق.
  53. همو، رسائل و مقالات، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1432 ق.
  54. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، 1421ق. (الف)
  55. همو، الاشباه و النظائر فی النحو، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411 ق.
  56. همو، التحبیر فی علم التفسیر، بیروت، دار الفکر، 1421 ق. (ب)
  57. همو، اللآلئ المصنوعة فی الاحادیث الموضوعه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417 ق.
  58. همو، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، ریاض، مکتبة الریاض الحدیثه، بی‌تا.
  59. شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب الصوم، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر‰، بی‌تا.
  60. شمخی، مینا، قاسم بستانی، و زهرا چنانی، «اعتبارسنجی احادیث فضایل قرآن در کتاب المحاسن برقی با تکیه بر منابع حدیثی شیعه»، دوفصلنامه احسن الحدیث، سال پنجم، شماره 6، پاییز و زمستان 1397 ش.
  61. شوکانی، محمد بن علی،الفوائد المجموعة فی الاحادیث الموضوعه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418 ق.
  62. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنّه، قم، فرهنگ اسلامی، 1406 ق.
  63. صافی گلپایگانی، علی، المحجة فی تقریرات الحجة؛ بحوث فی اصول الفقه، تقریر مباحث سیدمحمدحجت کوه‌کمری تبریزی، قم، مؤسسه انتشارات حضرت معصومه…، بی‌تا.
  64. صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی علم الاصول، قم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، 1417 ق.
  65. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، چاپ دوم، قم، دار الشریف الرضی، 1406 ق.
  66. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1390 ق.
  67. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجواد بلاغی، چاپ سوم، تهران، ناصرخسرو، 1372 ش.
  68. طحطاوی حنفی، احمد بن محمد بن اسماعیل، حاشیة الطحطاوی علی مراقی الفلاح شرح نور الایضاح، بولاق، المطبعة الکبری الامیریه، 1318 ق.
  69. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، ذوی القربی، 1431 ق.
  70. عاملی، حسین بن عبدالصمد، وصول الاخیار الی اصول الاخبار، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه، 1401 ق.
  71. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی،الدرایة (فی علم مصطلح الحدیث)، نجف، مطبعة النعمان، بی‌تا.
  72. عاملی طوسی (مترجم)، شمس‌الدین محمد بن علی بن خاتون، متن کامل اربعین یا چهل حدیث شیخ بهایی، تهران، فراهانی، 1393 ش.
  73. عبداللطیف، عبدالرحمن بن صالح، القواعد و الضوابط الفقهیة المتضمنة للتیسیر، مدینه منوره، الجامعة الاسلامیه، 1423 ق.
  74. عراقی، آقاضیاءالدین، نهایة الافکار، تقریر محمدتقی بروجردی نجفی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  75. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1412 ق.
  76. عمر، بشیر علی، منهج الامام احمد فی اعلال الاحادیث، مدینه منوره، وقف السلام، 1425 ق.
  77. عیاشی، ابونصر محمد بن مسعود بن عیاش سَلَمی سمرقندی، تفسیر العیاشی، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعة العلمیه، 1380 ق.
  78. غروی اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایه، قم، مٶسسة سیدالشهداء‰، 1374 ش.
  79. غروی نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، تقریر سیدابوالقاسم موسوی خویی، صیدا، مطبعة الفرقان، 1352 ق.
  80. قربان‌زاده، محمد، حسن نقی‌زاده، مرتضی ایروانی نجفی، و سیدکاظم طباطبایی، «تسامح در سند روایات طبّی»، دوفصلنامه مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، سال چهل و چهارم، شماره 89، پاییز و زمستان 1391 ش.
  81. قمرزاده، محسن، و فاطمه اسبقی، «مؤلفه‌های ارزیابی روایات فضایل سوره‌های قرآن»، دوفصلنامه پژوهنامه مطالعات میان‌رشته‌ای تفسیر و کلام کوثر، سال دوم، شماره 3، پاییز و زمستان 1398 ش.
  82. قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمد، قوانین الاصول، چاپ دوم، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه، 1378 ق.
  83. کلانتری، علی‌اکبر، «تسامح در ادله سنن، قاعده‌ای ناکارآمد»، فصلنامه علوم اسلامی، سال پنجم، شماره 17، بهار 1389 ش.
  84. همو، «چگونگی مواجهه فقها با اخبار من بلغ و برداشتی نو از این اخبار»، فصلنامه فقه و اصول، سال پنجاهم، شماره 2 (پیاپی 113)، تابستان 1397 ش.
  85. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، 1429 ق.
  86. کمالی دزفولی، سیدعلی، قانون تفسیر، تهران، کتابخانه صدر، 1354 ش.
  87. لاحم، ابراهیم، شرح اختصار علوم الحدیث، نرم‌افزار المکتبة الشامله، قسم الحدیث، بی‌تا.
  88. مامقانی، عبداللّٰه بن محمدحسن، مقباس الهدایة فی علم الدرایه، تحقیق محمدرضا مامقانی، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1411 ق.
  89. متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام‌الدین، کنز العمّال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مٶسسة الرساله، 1401 ق.
  90. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  91. همو، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1404 ق.
  92. محقق حلّی، نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن،المعتبر فی شرح المختصر، قم، مٶسسة سیدالشهداء‰، 1363 ش.
  93. محمدرضایی، محمد، الهیات فلسفی، قم، بوستان کتاب، 1383 ش.
  94. مرزبانی، ابوعبیداللّٰه محمد بن عمران، مناجات الهیات حضرت امیر‰، به کوشش علی اوجبی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378 ش.
  95. معرفت، محمدهادی، التفسیر الاثری الجامع، قم، التمهید، 1429 ق.
  96. همو، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1418 ق.
  97. مقدسی حنبلی، ضیاءالدین ابوعبداللّٰه محمد بن عبدالواحد، کتاب فضائل القرآن العظیم و ثواب من تعلمه و علمه و ما اعد اللّٰهU لتالیه فی الجنان، بیروت، دار ابن حزم، 1421 ق.
  98. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، تقریر احمد قدسی، چاپ دوم، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰، 1428 ق.
  99. همو، کتاب النکاح، تحقیق و تصحیح محمدرضا حامدی و مسعود مکارم، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰، 1424 ق.

100.موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1419 ق.

  1. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی، 1414 ق.
  2. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، دراسات فی علم الاصول، تقریر سیدعلی هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، 1419 ق.
  3. همو، مصباح الاصول، تقریر سیدمحمدسرور واعظ‌حسینی بهسودی، قم، مکتبة الداوری، 1417 ق.
  4. همو، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1369 ش.
  5. میرداماد، سید شمس‌الدین محمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الامامیه، قم، دار الخلافه، 1311 ق.
  6. میناگر، غلامرضا، روش‌شناسی صدرالمتألهین؛ استنباط معارف عقلی از نصوص دینی، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1398 ش.
  7. نجاشی، ابوالحسن احمد بن علی بن احمد بن عباس، رجال النجاشی (فهرست اسماء مصنفی الشیعه)، چاپ ششم، قم، دار الحدیث، 1365 ش.
  8. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  9. نصیری، علی، «چگونگی تعامل با روایات فضایل و خواص آیات و سُوَر»، فصلنامه علوم حدیث، سال بیست و یکم، شماره 1 (پیاپی 79)، بهار 1395 ش.
  10. نووی، ابوزکریا محیی‌الدین یحیی بن شرف، التقریب و التیسیر لمعرفة سنن البشیر النذیر فی اصول الحدیث، بیروت، دار الکتاب العربی، 1405 ق.
  11. همو، المجموع شرح المهذب (مع تکملة السبکی و المطیعی)، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  12. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، «بحثی پیرامون اخبار ”من بلغ“ (1)»، فصلنامه پژوهش‌های اصولی، شماره‌های 4ـ5، تابستان و پاییز 1382 ش.
  13. همدانی، مصطفی، «نقد تسرّی انگاره فقهی ”تسامح در ادله سنن“ به ارزیابی سند روایات اخلاقی»، فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاقی، سال دهم، شماره 35، بهار 1396 ش.

Files

Share

How to cite

Statistics