2024-03-29T17:59:15Z
https://qd.razavi.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=54
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
تحلیل تطبیقی قاعدۀ ترادف واژگان در تفسیر قرآن با رویکرد معناشناسی در تفسیر «المیزان» و «التحریر و التنویر»
محمدعلی
مهدوی راد
زهرا
عماری اله یاری
مفسران هرچند از اصول و قواعد خاصی در تفسیر بهره بردهاند، غالباً بدون تبیین این قواعدِ نانوشته و ناگفته، به امر تفسیر پرداختهاند. تحقیقات موجود در این باره نیز صرفاً به استخراج قواعد از کتب علوم قرآن، اصول فقه، لغت و قواعد عربیت، برخی مقدمات تفسیر و کتب پراکنده اکتفا نمودهاند؛ حال آنکه استخراج قواعد از متن تفاسیر و کاوش در میان نظرات تفسیری مفسران در لابهلای آیات قرآن، قواعد و نکات بدیعی را برخواهد نمود. تنقیح این قواعد، گنجینۀ پرارزشی از قواعد تفسیر و زیرساختهای آن در اختیار مفسران قرار میدهد و رهاورد این تلاش، ضابطهمند شدن علم تفسیر از رهگذر تدوین مجموعهای متقن از قواعد تفسیر است که قطعاً فهم دقیقتر و به دور از لغزش و خطا در فهم مراد از آیات قرآن کریم را به دنبال دارد. این جستار بر آن است تا زیرساختهای مورد استفاده در ترادف واژگان قرآن کریم را با رویکرد معناشناسی جدید، در میان نظرات تفسیری دو مفسر مٶثر در قرون اخیر، یعنی علامه طباطبایی و ابن عاشور جستجو کند.
قواعد تفسیر
ترادف
علامه طباطبایی
ابن عاشور
معناشناسی
2018
05
22
3
30
https://qd.razavi.ac.ir/article_235_897d378b2fe6bf2ad1189b8c7407510c.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
نقش ریشهشناسی و سیاق در فهم آیات متشابه لفظی
بی بی زینب
حسینی
حسین
قائمی اصل
کلثوم
افضلی
آیات متشابه لفظی، آیاتی از قرآن کریم هستند که از نظر لفظ و معنا به یکدیگر شباهت دارند. بیشتر آیات متشابه لفظی، در داستان حضرت موسیu و آیات مربوط به قوم یهود است. یکی از این موارد، آیات 60 سورۀ بقره و 160 سورۀ اعراف است که تفاوت روشنی در کاربرد دو واژۀ «انفجرت» و «انبجست» دیده میشود. در کتابهای توجیه آیات متشابه لفظی، دلایل گوناگونی برای این اختلاف در کاربرد واژگان این آیات متشابه لفظی ذکر شده است. ولی دلایل ذکرشده قابل نقد است و نمیتوان به آنها اعتماد کرد. دانش ریشهشناسی با ابزارهای مختلف، مانند: مقارنۀ واژگان بین زبانهای سامی، شناخت اصل لغوی، اصل مضاعف، معناشناسی تاریخی و... میتواند کمک شایانی به فهم واژگان قرآن و توجیه آیات متشابه لفظی نماید. در این پژوهش با استفاده از ابزارهای دانش ریشهشناسی و با توجه به سیاق آیات که هر دو جزء قرائن لفظی معتبر هستند، توجیهی جدید در علت این اختلاف ذکر میشود که انطباق بیشتری هم با معنای دقیق واژگان و هم با سیاق آیات دارد.
آیات متشابه لفظی
انفجار
انبجاس
ریشهشناسی
سیاق
2018
05
22
31
54
https://qd.razavi.ac.ir/article_236_7c60f9bd1d035d95b51515f7e0fbffd6.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
اعتبار و رجحان تفسیر انفسی قرآن کریم
سید رضا
مودب
اصغر
مهری
در باور عارفان الهی، تفسیر انفسی قرآن برترین روش تفسیر آیات و فهم مقاصد قرآنی است. اما وجود برخی نمونههای تفسیری نادرست در تفاسیر عرفانی، به همراه برخی نمونههای ساده و بدیهی تطبیقهای قرآنی بر نفس انسانی، پندار عدم برخورداری تفسیرهای عارفان از مبانی تفسیری متقن را به همراه داشته است. به نظر میرسد چنین امری، نتیجۀ عدم شناخت صحیح تفسیر انفسی و فرایند تحقق آن است. بر این اساس، در این جستار تلاش شده تا ضمن بررسی اعتبار تفسیر انفسی، برتری آن بر تفاسیر ظاهری نیز مورد توجه قرار گیرد. یافتههای پژوهش بیانگر آن است که مقصود از تفسیر انفسی، دریافتهایی شهودی از حقایق هستی بوده که عارفان به عنوان مراتبی از بطون و معانی آیات قرآن پذیرفتهاند. مبانی یادشدۀ عارفان برای تفسیر انفسی، ریشه در روایات اهل بیتM دارد. ضمن آنکه نمونههای تفسیری ایشان را میتوان بر روایات تطبیق نمود. از دید فرد عارف، اهتمام جدی به طهارت نفس و همچنین قرائت قرآن به شیوۀ خاص، زمینه را برای نزول معانی قرآن بر قلب فراهم مینماید. کارکردها و امتیازهای تفسیر انفسی نیز مٶید ضرورت توجه بیشتر مفسران به این نوع تفسیر است.
تفسیر انفسی
روشهای تفسیری
روایات عرفانی اهل بیت
الهام و شهود
عرفان اسلامی
2018
05
22
55
82
https://qd.razavi.ac.ir/article_237_3b49d6774fb21011d84ff393e285485a.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
ماهیت تفسیر انفسی قرآن کریم
اکرم
حسین زاده
محمد
شریفی
تفسیر عرفانی از انواع تفاسیر به روش اجتهادی است که خود نیز گونهگون است. تفسیر انفسی با روش عرفانی به تفسیر آیات الهی میپردازد که در راستای کمال انسان، پس از پیمودن مراحل عرفان عملی، به عرفان نظری ورود نموده و با ارائۀ دلایل عقلی و فلسفی میکوشد تا برهانی بودن کشف و شهودهای عرفانی را اثبات نماید. نتایج این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، گویای این است که محور در تفسیر انفسی خدا، و موضوع آن انسان و هدف آن مسئلۀ وحدت وجود است. مفسر انفسی، تمام آیات الهی را تفسیری از وجود خویش میداند. هر آنچه بیرون از علم حضوری انسان به خویش باشد، در زمرۀ تفسیر آفاقی قرار میگیرد. در نتیجه، تفسیر آفاقی مقدمهای برای ورود به تفسیر انفسی میگردد. مخالفان تفسیر انفسی یعنی منتقدان عرفان و فلسفه با برخی مبانی تفسیر انفسی چون وحدت وجود مخالفاند. همچنین ارزشی برای کشف و شهود و دریافتهای باطنی در تفسیر قرآن قائل نیستند و عقل و استدلالات عقلی را در تفسیر قرآن ناکارآمد میدانند، در حالی که هر سه عامل، نقش اساسی در تفسیر انفسی قرآن کریم ایفا میکنند.
تفسیر انفسی
تفسیر آفاقی
تفسیر عرفانی
معرفت نفس
مخالفان تفسیر انفسی
2018
05
22
83
112
https://qd.razavi.ac.ir/article_238_766d4d0a5f753bb388ffdbbe0b5b4375.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
تحلیل و بررسی تطبیقی مستندات قرآنی حکم حکومتی در آرای تفسیری امام خمینی و شهید صدر
مجید
بیگی
علی
کربلایی پازوکی
امام خمینی و شهید صدر در اثبات حجیت حکم حکومتی، به طور مشترکبه دو آیۀ یا أیّها الذین آمنوا أطیعوا اللّٰه وأطیعوا الرسول وأولی الأمر منکم و النبِیّ أولی بالمٶمنین من أنفسهم ، و به طور اختصاصی به چند آیه استناد جستهاند. در اندیشۀ امام خمینی، پیامبر اکرمN دارای چند شأن میباشد: الفـ شأن نبی مبلغ احکام الهی، بـ شأن حاکم اسلامی، جـ شأن قضاوت و مقام فصلالخطاب. پیامبر اکرمN بدانجهت که در شأن نبوت، تنها مبلغ احکام خداوند است، نهی و امری از جانب خود ندارد و تمامی اقوال وی کاشف از فرامین و دستورات خداوند است. لذا در آیۀ أطیعوا اللّٰه وأطیعوا الرسول ، اطاعت از «رسول» اطاعت در احکام حکومتی ایشان است. با توجه به اینکه امام خمینی در گفتمان فقهی ـ سیاسی حکومت مستقیم فقیه به تحلیل آیات میپردازد، حاکم اسلامی به سبب «أولی بالمٶمنین» میتواند احکام حکومتی را بر احکام شرعی مقدم نماید و به سبب «أطیعوا الرسول»، مٶمنان موظف به اطاعت از وی میباشند. اما شهید صدر در گفتمان فقهی ـ سیاسی تحدید سلطنت به ارائۀ نظریۀ منطقةالفراغ پرداخته، میفرماید که «أطیعوا اللّٰه» در حوزۀ اطاعت از دستور خدا در احکام الزامی، و «أطیعوا الرسول» در حوزۀ دستورات غیر الزامی میباشد که «رسول» بر اساس شأن حاکمیتی خود آن را صادر نموده است. در نگاه وی، حاکم به سبب «أولی بالمٶمنین» میتواند قوانین الزامآوری را برای مسلمانان وضع نماید، اما هرگز نمیتواند احکام شرعی را تعطیل یا متوقف سازد. توجه به شأن نزول آیات و آرا و نظریات تفسیری، دیدگاه امام خمینی را در مقابل دیدگاه شهید صدر تقویت مینماید.
حکم حکومتی
قرآن
أطیعوا الرسول
النبیّ أولی بالمٶمنین
امام خمینی
شهید صدر
2018
05
22
113
138
https://qd.razavi.ac.ir/article_239_e5b4c261b3e2db0d74d34fefb4e29a59.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
بررسی آسیب تقلید در اعتقادات دینی از منظر قرآن کریم
امیر
احمدنژاد
زهرا
کلباسی
روایت تاریخ از زندگی اجتماعی بشر، حاکی از آن است که در همۀ اجتماعات انسانی، گروهی به سبب توانمندیهای اقتصادی، مذهبی و یا سیاسی، نخبه تلقی شده و رهبری دیگران را به دست گرفتهاند که در این میان، نقش عالمان و اندیشمندان مذهبی در جهتگیری دینی عوام حائز اهمیت و بیبدیل است. قرآن کریم نیز با پذیرش این واقعیت خارجی، با ذکر نمونههای متعدد، آن را آسیبشناسی کرده و با دعوتهای مکرر به خردورزی، سعی در کاهش فاصلۀ فکری طبقات اجتماعی داشته است. از منظر قرآن، پیروی از نخبگان دینی در پیشگاه الهی رفع تکلیف نکرده و همۀ افراد در قبال مواضع دینی که اتخاذ میکنند، مسئول هستند. از این رو، همگان مکرراً به تعقل و تدبر در نصوص وحیانی دعوت شدهاند تا افزون بر آگاهی همگانی از مفاهیم دینی، کتاب آسمانی معیاری برای تشخیص سره از ناسره در دعاوی نخبگان قرارگیرد. بنابراین در منطق قرآن، وابستگی فکری عوام جامعه به نخبگان، امری مذموم است و همگان موظفاند با افزایش آگاهی و تعقل در براهین دینیِ ارائهشده از سوی رهبران اجتماع، مسیر حق را پیدا نموده و با دیدهای باز از نخبگان صالح پیروی نمایند تا به سعادت ابدی دست یابند.
آسیبشناسی تقلید
عقاید دینی
تبعیت
خردورزی
نخبگان
2018
05
22
139
166
https://qd.razavi.ac.ir/article_240_77dd7f7f4232583a1303e2228ac96237.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
واکاوی تفسیر آیۀ حدّ سرقت به آیۀ أنّ المساجد لله (به عنوان یکی از مستندات روایی روش تفسیری قرآن به قرآن)
مهدی
عبادی
سیدمحمد
مرتضوی
محمدابراهیم
روشن ضمیر
یکی از کارآمدترین و بهترین روشهای تفسیر قرآن، استفاده از قرآن در تفسیر خودش میباشد. مفسران قرآن به قرآن ادلهای بر اعتبار و صحت این روش اقامه کرده و این روش را برگرفته از سیرۀ معصومانM دانستهاند. آیۀ سرقت (مائده/ 38) از بارزترین مصداقهای این سیره است که این مفسران بدان تمسک نموده و بر همین اساس جنبۀ تعلیمی بودن این سیره را در روایات تفسیری اهل بیتM به مرحلۀ ظهور و اثبات رساندهاند. اما باید توجه داشت که همۀ روایات تفسیری قرآن به قرآنِ اهل بیتM جنبۀ تعلیمی نداشته و برخی وجوه دیگر نیز در آنها وجود دارد. هرچند در روایت امام جوادu آیۀ سرقت به آیۀ أنّ المساجد للّٰه (جن/ 18) تفسیر، و مقدار قطع دست دزد بر اساس آن تعیین شده است، اما واکاوی مسئله نشان میدهد که این روایت هیچ جنبۀ تعلیمی ندارد و امام صرفاً برای اسکات مخالف و تأیید حکم تشریعشده، از تأویل و لوازم معنای یک آیه (جن/ 18)، آیهای دیگر (آیۀ سرقت) را فهمانده است. وجود روایتهای دیگر ذیل آیۀ سرقت و استناد به آیاتی دیگر (تبیین ادلهای دیگر) در تفسیر آیۀ مذکور و نیز بررسی تفسیری واژگان «ید» و «مساجد»، مٶید این مطلب است. علاوه بر همۀ این مطالب، اصلاً طرفداران نظریۀ تفسیر قرآن به قرآن، احکام فقهی را از دایرۀ تفسیر قرآن به قرآن خارج و جزء مستثنیات دانستهاند.
آیۀ سرقت (مائده/ 38)
آیۀ 18 سورۀ جن
مساجد
حدّ سرقت
تفسیر قرآن به قرآن
2018
05
22
167
188
https://qd.razavi.ac.ir/article_241_2dc5c19dd43f63540a3d3d074ede75e9.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
مدل قرآنی تحول نگرش یا تصحیح معیار ارزشگذاری انسان
بی بی حکیمه
حسینی دولت آبادی
حسن
نقی زاده
انسان همواره مقیاسهایی را در سنجش و ارزشگذاری پدیدهها به کار میبندد که تحت تأثیر عوامل گوناگون دستخوش تحول میگردد. ضمن آنکه هر گونه رویارویی و تماس فرد با اطلاعات و پدیدههای تازه، بسته به نوع پردازش و تعامل سیستم ادراکی او، موجب گونهای تغییر در کلیۀ اندازهها و ارزشهای سابق وی میگردد تا آنجا که میتوان گفت همۀ نسبتهای فرد، با مقیاس جدید بازخوانی و تصحیح میشود. اما این جریان که در نوشتار حاضر به «نظام تصحیح نسبتها» نامبردار شده است، تا زمانی ادامه مییابد که مقیاس فرد با «حق» و «واقع» انطباق کامل یابد. البته این تحول و نسبیت تنها در نفس انسان تحقق مییابد، نه در واقع خارجی و معرفت دینی. اصل تحول در نگرش و مقیاس ارزشگذاری آدمی به اجمال در معرفتشناسی و فلسفۀ اخلاق طرح شده، ولی غالباً سخنی در باب چگونگی این نظام معرفتی به میان نیامده است. این پژوهش ضمن واکاوی مضامین آیات قرآن، ارکان و فرایندهایی برای این نظام استنتاج نموده، نشان میدهد که این تحول راه خود را از دو مسیر افزاینده و کاهنده که راهبردهای رحمانی و شیطانی در آن تأثیرگذار است، طی میکند.
ارزشگذاری
تصحیح نسبتها
معرفت قرآنی
نظام معرفتی
معیار سنجش
مبدأ قیاس
2018
05
22
189
210
https://qd.razavi.ac.ir/article_242_5b5e1ee6465d4833fbfe534c02cab473.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
کاوشی در پدیدۀ تکرار و تعدّد نزول
منصور
پهلوان
محمدعلی
حیدری مزرعه آخوند
محمدرضا
اشتری رکن آباد
در لابهلای کتب علوم قرآنی و تفسیر، پدیدهای به نام تکرار و تعدّد نزول با عباراتی نظیر «ما تکرّر نزوله»، «نزلت مرّتین»، «نزلت مرّة بعد أخری» خودنمایی میکند که از هیچ پشتوانۀ روایی برخوردار نیست. در آثار متقدّمان نیز اثری از آن یافت نمیشود. نخستینبار مقاتل بن سلیمان در حاشیۀ تفسیرش در ذیل سورۀ حمد و آیۀ 87 سورۀ حجر با لفظ «قیل» از آن یاد نموده است. سپس بغوی، ابن کثیر، سیوطی، زرقانی و بسیاری از علمای معاصر اهل سنت در آثارشان در ذیل آیات 113 توبه، 126 نحل، 85 اسراء و... به جهت جمع بین روایتهای سبب نزول متناقض، آن را پرورانیده و فایدههایی به نقل از زرکشی برای آن بیان کردهاند. نخستینبار زرکشی در قرن هشتم هجری با اجتهاد خویش فوایدی برای تکرار و تعدّد نزول بیان کرد. تعظیم و تشریف آیه و سورۀ مورد ادعا و یادآوری به پیامبر در اثر نسیان آن آیه و یا سوره، مهمترین فواید تکرار و تعدد نزول بیان شده است، طبرسی و علامه طباطبایی نیز بدون پذیرش قطعی آن، با ذکر لفظ «قیل» و بدون هیچ شرحی، جهت تفسیر عبارت «سبعًا من المثانی» و تطبیق سورۀ حمد با آن از این پدیده یاد کردهاند. مبانی پیدایش این پدیده که عدم اعتقاد به عصمت پیامبرN ، پذیرش عدالت صحابه، جمع و سازش بین اسباب نزولهای متناقض و توجیه قرائتهای سبعه میباشد، با مبانی تفسیری و اعتقادی شیعه در تضاد است. در این نوشتار ضمن بیان پدیدۀ تکرار و تعدد نزول و نظر موافقان و مخالفان، به نقد فواید تکرار نزول و استخراج مبانی یادشده از لابهلای آیات و سورههای مدعای تکرار نزول پرداخته شده است.
قرآن
مکّی
مدنی
تکرار نزول
تعدد نزول
اسباب نزول
2018
05
22
211
236
https://qd.razavi.ac.ir/article_243_54a723ea96e1fc95074a68d0f4757e93.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
مستندات قرآنی روایات باب «صبر» اصول کافی
غلامرضا
رئیسیان
حجت اله
حکم آبادی
اطمینان یافتن به اصل صدور روایات از معصومان در کنار فهم دلالت حدیث، همواره مورد توجه و تأکید محدثان و بزرگان امامیه بوده است. مطابق «روایات عرضه» که مورد اتفاق شیعه و سنی است، یکی از مهمترین معیارهای رسیدن به این هدف، عرضه و تطبیق آنها بر آیات قرآن است. لذا این نوشتار با بررسی و نقد دلالی همۀ روایات باب «صبر» اصول کافی و جمعآوری آیات مربوط، به دنبال تعیین میزان هماهنگی و سازگاری آنها با آیات قرآن و در نتیجه صدور آنها از معصومu است. این پژوهش با رویکردی توصیفی و تحلیلی و با روش اسنادی و کتابخانهای با تکیه بر آیات قرآن و متون تفسیری و دیگر منابع معتبر به انجام رسید. یافتهها نشان میدهد که صبر به عنوان یکی از آموزههای دینی، از بزرگترین ملکات و صفاتی است که مورد توجه آیات و روایات بوده است؛ به طوری که از مجموع 25 روایت، جز یک روایت (روایت 25) که ظاهراً سازگاری کمتری با آیات دارد، دیگر روایات این باب کاملاً با آیات قرآن هماهنگ و سازگارند.
اصول کافی
صبر
عرضۀ روایات بر قرآن
نقد دلالی حدیث
2018
05
22
237
268
https://qd.razavi.ac.ir/article_244_9bb97f8183c68b6e5094425f4e747f25.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
جکیده عربی
2018
05
22
269
276
https://qd.razavi.ac.ir/article_245_db6e5cfbfd44f4d54013609a3b46a93a.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
چکیده انگلیسی
2018
05
22
278
290
https://qd.razavi.ac.ir/article_246_28862904e6333d031e6606531314b7fe.pdf
آموزه های قرآنی
آموزه های قرآنی
2251-9378
2251-9378
1397
15
27
فایل کامل نشریه
2018
05
22
1
292
https://qd.razavi.ac.ir/article_414_79fe71b38f4ae3456262a16f65b29044.pdf